Kanker en je omgeving
- Wat is kanker?
- Oorzaken en risicofactoren
- Het ontstaan van kanker
- Kanker in je buurt
- Cijfers over kanker
- Wat doet de GGD?
- Risico’s in je omgeving
- Veelgestelde vragen over kanker en je omgeving
Wat is kanker?
Kanker is een verzamelnaam voor meer dan 100 verschillende ziekten. Het kan bijna overal in het lichaam ontstaan. De ene vorm veroorzaakt andere klachten en is ernstiger dan de andere vorm. Maar bij alle vormen zijn er cellen die niet meer stoppen met delen. Ze groeien in het weefsels eromheen en zaaien soms uit naar andere delen van het lichaam.
Oorzaken en risicofactoren
Elke soort kanker heeft andere oorzaken. En per soort zijn er vaak meerdere oorzaken of risicofactoren bekend. Het is dan ook vaak niet te zeggen waardoor iemand precies de ziekte heeft gekregen. Wel weten we dat sommige dingen het risico vergroten. De belangrijkste zijn:
Leeftijd is het belangrijkst. Je kunt op elke leeftijd kanker krijgen. Maar de kans wordt groter als je ouder wordt. Twee van de drie mensen met kanker is ouder dan 65.
De manier waarop je leeft heeft veel invloed op de kans dat je kanker krijgt. Roken, alcohol drinken, veel zonnen en ongezond eten, vergroten die kans. Roken alleen zorgt al voor ongeveer een derde van alle kankergevallen in Nederland.
Als een soort kanker vaker voorkomt in de familie, heb je ook meer kans om die soort te krijgen. Bij ongeveer 5% van de mensen met kanker zit het in hun genen.
Je omgeving kan een rol spelen, maar is een veel minder belangrijk dan leeftijd en leefstijl. Voor zover we weten, komt minder dan 5% van al de kankersterfte door de omgeving. UV-straling is het bekendste voorbeeld. Dat is ook gelijk het grootste risico uit je omgeving, want huidkanker komt erg veel voor. Gelukkig overlijden er niet veel mensen aan huidkanker.
Het ontstaan van kanker
De tijd tussen blootstelling aan een bepaald risico en het ontstaan van kanker is in de meeste gevallen minstens tien jaar. Bij kinderen kan dat korter zijn. De meeste gevallen van kanker komen dus door invloeden van een hele tijd terug.
Kanker in je buurt
Als jij of iemand in je omgeving kanker krijgt dan maakt dat veel los. Soms valt het mensen op dat veel buurtgenoten kanker krijgen. Dat maakt ze ongerust. Ze vragen zich af of iets in de omgeving kanker veroorzaakt. Bijvoorbeeld een bodemvervuiling, of een fabriek. Meestal is dat gelukkig niet zo. De twee belangrijkste vragen zijn:
- Is er echt meer kanker dan normaal?
- Is er één dezelfde (milieu) oorzaak?
Is er echt meer kanker dan ‘normaal’?
Komt er in jouw omgeving veel kanker voor? Dat is vaak niet zo bijzonder als je denkt. Kanker komt veel voor. Eén op de drie Nederlanders krijgt ooit in zijn leven kanker. En naarmate je ouder wordt neemt de kans op kanker sterk toe. Vanaf je veertigste begint die kans al op te lopen. In wijken met (wat) oudere mensen is veel kanker dus eigenlijk normaal.
Toeval kan ook een rol spelen. Kanker komt niet gelijkmatig in alle gebieden en periodes voor. Stel dat we op basis van de statistieken verwachten dat in een bepaalde wijk één inwoner per jaar leukemie krijgt. Dan kan het zo maar zijn dat er een paar jaar helemaal geen gevallen zijn, en dan ineens drie of zelfs vier. Of in de ene wijk nul en in de wijk ernaast twee. Vooral bij een zeldzame vorm valt het al snel op als er een uitschieter naar boven is. Terwijl de jaren of wijken met minder gevallen niet zo snel opvallen.
Daarbij speelt mee dat mensen vaak alleen naar hun directe omgeving kijken. Ze kijken naar hun eigen straat en misschien een paar straten eromheen. Maar hoe kleiner het gebied en het aantal mensen waar je naar kijkt, hoe meer de getallen door toeval kunnen afwijken.
Is er één dezelfde oorzaak?
Als er ergens meer kanker voorkomt dan elders, dan ontstaat ook de vraag of dat misschien dezelfde (milieu)oorzaak heeft. Een paar punten zijn daarbij belangrijk:
Verschillende vormen van kanker hebben verschillende oorzaken. Gaat het om verschillende vormen van kanker? Dan is één dezelfde oorzaak niet waarschijnlijk.
Zijn er stoffen of andere zaken in de omgeving die díe vorm van kanker kunnen veroorzaken? En komen de bewoners daar echt mee in aanraking? Je kunt alleen ziek worden van iets als je lichaam er mee in aanraking komt. Bijvoorbeeld doordat je een stof inademt of opeet.
Kanker ontstaat in het verleden. Bij de mensen die nu kanker krijgen, is dat meestal het gevolg van gebeurtenissen van meer dan tien jaar geleden. De verdachte oorzaak moet dus al minstens zo lang aanwezig zijn. Anders is het niet waarschijnlijk dat het de oorzaak is van de kankergevallen die nu ontstaan.
Cijfers over kanker
De IKNL Kankeratlas geeft informatie over het aantal kankergevallen per postcodegebied in Nederland. Bij sommige kankersoorten zie je veel verschillen tussen regio’s, bij andere kankersoorten juist weinig of geen.
Vaak is het lastig om te verklaren waarom een bepaalde kankersoort in het ene gebied vaker voorkomt dan in een ander gebied. De meeste verschillen komen door verschillen in leefstijl of door toeval. Bij het ontstaan van kanker kan onze omgeving een rol spelen, maar dit is voor de meeste kankersoorten veel minder belangrijk dan leefstijl. Als in een bepaald gebied meer kanker voorkomt, is de kans dan ook klein dat dat door omgeving komt.
De Nederlandse kankeratlas
De atlas laat per postcodegebied zien of het aantal kankergevallen hoger of lager is dan het Nederlands gemiddelde.
Wat doet de GGD?
Ben je ongerust over het aantal kankergevallen in je omgeving? Neem dan contact op met de GGD. De GGD kan samen met je kijken wat er aan de hand is.
Vaak blijkt na één gesprek al dat het aantal kankergevallen niet hoger is dan normaal, of dat het onwaarschijnlijk is dat ze dezelfde oorzaak hebben. Maar soms is het nodig om wat beter te kijken naar de cijfers.
De GGD kijkt dan of het aantal ziektegevallen in de wijk echt verhoogd is. Met echt verhoogd bedoelen we dat er meer ziektegevallen zijn dan we op basis van de leeftijd van de wijkbewoners zouden verwachten. En ook meer dan de normale toevallige verschillen. Als dat nodig is dan vraagt de GGD daarvoor de cijfers op van de Nederlandse kankerregistratie. Ook kijkt de GGD of het wel of niet waarschijnlijk is dat er één dezelfde oorzaak is voor de kankergevallen.
Soms blijven er vragen
In de praktijk is het lastig om te bewijzen dat het milieu in een buurt de kankergevallen veroorzaakt of juist niet. Oók als er meer ziektegevallen zijn dan normaal. Hoe goed we het ook proberen uit te zoeken, er blijven altijd nog vragen en onzekerheden over. Het is daarom belangrijk om ook te kijken naar de oorzaak van de ongerustheid en naar hoe we die kunnen verminderen of wegnemen.
Risico’s in je omgeving
Je omgeving kan het risico op kanker verhogen. Binnenshuis zijn asbest, sigaretten roken en radon bekende risico’s. Radon is een stof die uit de bodem en uit sommige bouwmaterialen kan komen en die de kans op longkanker vergroot. Buitenshuis is de zon het grootste risico. Ook zitten er stoffen die kanker kunnen veroorzaken in bijvoorbeeld luchtvervuiling. Het milieu levert echter een kleine bijdrage aan het risico op kanker. Bij minder dan vijf procent van alle mensen die aan kanker overlijden, ligt de oorzaak in het milieu. Andere oorzaken zijn dus waarschijnlijker.
Veelgestelde vragen over kanker en je omgeving
Het komt vaak voor dat het lijkt alsof er ’te veel’ mensen in de buurt ziek zijn. Maar dat is dan niet zo als je goed naar de cijfers en de leeftijdsopbouw van de wijk kijkt. Maak je je ongerust? Neem dan contact op met je GGD. Die kan samen met jou kijken wat er aan de hand is.
In Nederland komt huidkanker het meeste voor en daarna borstkanker, longkanker en prostaatkanker. Meer informatie vind je op www.kanker.nl.
Kanker kun je niet altijd voorkomen. Maar er zijn dingen die je kunt doen om je kans op kanker te verkleinen. Meer hierover lees je op de website van KWF Kankerbestrijding.
Kanker komt erg vaak voor. In 2021 kregen ruim 130.000 mensen in Nederland kanker. Kanker komt vooral op oudere leeftijd voor. Meer cijfers over kanker vind je op de website van het Integraal Kankercentrum Nederland.
Ook interessant
