Kanker en je omgeving
Kanker is een verzamelnaam voor meer dan 100 verschillende ziekten. Het kan bijna overal in het lichaam ontstaan. De ene vorm veroorzaakt andere klachten en is ernstiger dan de andere vorm. Bij alle vormen zijn er cellen die niet meer stoppen met delen. Ze groeien in de weefsels eromheen en zaaien soms uit naar andere delen van het lichaam.
Kanker komt erg vaak voor. In 2023 kregen ruim 130.000 mensen in Nederland kanker. Kanker komt vooral op oudere leeftijd voor. Meer cijfers over kanker vind je op de website van het Integraal Kankercentrum Nederland.
Oorzaken en risicofactoren van kanker
Elke soort kanker heeft andere oorzaken. En per soort zijn er vaak meerdere oorzaken of risicofactoren bekend. Bovendien weten we nog lang niet alles over hoe en waardoor kanker ontstaat. Het is dan ook vaak niet te zeggen waardoor iemand precies de ziekte heeft gekregen. Wel weten we dat sommige dingen het risico vergroten. De belangrijkste zijn:
Leeftijd is het belangrijkst. Je kunt op elke leeftijd kanker krijgen. Maar de kans wordt groter als je ouder wordt. Van alle mensen die in 2023 de diagnose kanker kregen waren 8 op de 10 mensen ouder dan 60 jaar.
De manier waarop je leeft, beïnvloedt je gezondheid. Roken, alcohol drinken, veel zonnen en ongezond eten vergroten bijvoorbeeld de kans om verschillende vormen van kanker te krijgen. Andersom kunnen gezonde gewoontes, zoals voldoende bewegen, de kans weer verkleinen.
Soms krijg je kanker omdat je een erfelijke aanleg voor kanker hebt. Dat komt ongeveer bij 1 op de 20 mensen voor. Als je erfelijke aanleg voor kanker hebt, zit er een afwijking in je DNA (genen) waardoor je kans op kanker groter is. Die afwijking heb je meestal van één van je ouders geërfd, maar kan ook spontaan ontstaan.
Je omgeving kan een rol spelen, maar is minder belangrijk dan leeftijd en leefstijl. Binnenshuis kunnen asbest, sigarettenrook en radon de kans op kanker vergroten. Buitenshuis is UV-straling van de zon het grootste risico. Ook zitten er stoffen die kanker kunnen veroorzaken in luchtvervuiling.
Bij ongeveer 8 procent van alle mensen die kanker krijgen, ligt de oorzaak in de omgeving. Minder dan 5 procent van de sterfte door kanker komt door de omgeving. Andere oorzaken zijn dus waarschijnlijker.
Kanker kun je niet altijd voorkómen. Maar er zijn dingen die je kunt doen om je kans op kanker te verkleinen. Meer hierover lees je op de website van KWF Kankerbestrijding.
Het ontstaan van kanker
De tijd tussen een schadelijke invloed en de diagnose kanker is in de meeste gevallen minstens tien jaar. Bij kinderen kan dat korter zijn. De meeste gevallen van kanker komen dus door invloeden van een hele tijd terug.
Wist je dat in Nederland huidkanker het meeste voorkomt? Daarna volgen borstkanker, longkanker en prostaatkanker. Meer informatie vind je op VZinfo.
Kanker in je buurt
Als jij of iemand in je omgeving kanker krijgt dan maakt dat veel los. Soms valt het mensen op dat veel buurtgenoten kanker krijgen. Dat maakt ze ongerust. Ze vragen zich af of iets in de omgeving kanker veroorzaakt. Bijvoorbeeld een bodemvervuiling, of een fabriek. Meestal is dat gelukkig niet zo. Hieronder bespreken we de belangrijkste vragen die mensen dan hebben.
Is er echt meer kanker dan ‘normaal’?
Komt er in jouw omgeving veel kanker voor? Dat is vaak niet zo bijzonder als je denkt. Kanker komt veel voor. Eén op de twee Nederlanders krijgt ooit in zijn leven kanker. En naarmate je ouder wordt neemt de kans op kanker sterk toe. Vanaf je veertigste begint die kans al op te lopen. In wijken waar (wat) oudere mensen wonen komt dus eigenlijk altijd meer kanker voor.
Toeval kan ook een rol spelen. Kanker komt niet gelijkmatig in alle gebieden en periodes voor. Stel dat we op basis van de statistieken verwachten dat in een bepaalde wijk één inwoner per jaar leukemie krijgt. Dan kan het zo maar zijn dat er een paar jaar helemaal geen gevallen zijn, en dan ineens drie of zelfs vier. Of in de ene wijk nul en in de wijk ernaast twee. Vooral bij een zeldzame vorm valt het al snel op als er een uitschieter naar boven is. Terwijl de jaren of de wijken met minder gevallen niet zo snel opvallen.
Daarbij speelt mee dat mensen vaak alleen naar hun directe omgeving kijken. Ze kijken naar hun eigen straat en misschien een paar straten eromheen. Maar hoe kleiner het gebied en het aantal mensen waar je naar kijkt, hoe meer de getallen door toeval kunnen afwijken.
Is er één dezelfde oorzaak?
Als in een gebied meer kanker voorkomt dan in andere gebieden, dan ontstaat de vraag of dat misschien een milieu-oorzaak heeft. Een paar punten zijn daarbij belangrijk:
Verschillende vormen van kanker hebben verschillende oorzaken. Gaat het om verschillende vormen van kanker? Dan is één dezelfde oorzaak niet waarschijnlijk.
Is er een stof of iets anders in de omgeving die díe vorm van kanker kan veroorzaken? En komen de bewoners daar echt mee in aanraking? Je kunt alleen ziek worden van iets als je lichaam er mee in aanraking komt. Bijvoorbeeld doordat je een stof inademt of opeet.
Kanker ontstaat in het verleden. Bij de mensen die nu kanker krijgen, is dat meestal het gevolg van gebeurtenissen van meer dan tien jaar geleden. De verdachte oorzaak moet dus langer geleden aanwezig zijn geweest. Anders is het waarschijnlijk niet de oorzaak is van de kankergevallen die nu ontstaan.
Wat doet de GGD?
Ben je ongerust over het aantal kankergevallen in je omgeving? Neem dan contact op met de GGD. De GGD kan samen met je kijken wat er aan de hand is.
Vaak blijkt na één gesprek al dat het aantal kankergevallen niet hoger is dan je verwacht in die buurt. Of dat het onwaarschijnlijk is dat ze dezelfde oorzaak hebben. Maar soms is het nodig om beter naar de cijfers te kijken.
De GGD kijkt dan of het aantal kankergevallen in de wijk echt verhoogd is. Met echt verhoogd bedoelen we dat er meer kankergevallen zijn dan we op basis van de leeftijd van de wijkbewoners zouden verwachten. En ook meer dan de normale toevallige verschillen. Als dat nodig is dan vraagt de GGD daarvoor de cijfers op van de Nederlandse kankerregistratie. Ook kijkt de GGD of het wel of niet waarschijnlijk is dat er één dezelfde oorzaak is voor de kankergevallen.
Soms blijven er vragen
Onderzoek naar kanker in een buurt, kan vaak alleen de vraag beantwoorden of er inderdaad meer kanker is in een gebied. Het lukt meestal niet om te achterhalen of te bewijzen wat de oorzaak is. Oók als er meer kankergevallen zijn dan normaal. Hoe goed we het ook proberen uit te zoeken, er blijven altijd nog vragen en onzekerheden over. Het is daarom belangrijk om ook te kijken naar de oorzaak van de ongerustheid en naar hoe we die kunnen verminderen of wegnemen.
Cijfers over kanker
De Nederlandse Kankeratlas van Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) geeft informatie over het aantal kankergevallen per postcodegebied in Nederland. Bij sommige kankersoorten zie je veel verschillen tussen regio’s, bij andere kankersoorten juist weinig of geen.
Vaak is het lastig om te verklaren waarom een bepaalde kankersoort in het ene gebied vaker voorkomt dan in een ander gebied. De meeste verschillen komen door verschillen in leefstijl of door toeval. Bij het ontstaan van kanker kan onze omgeving een rol spelen, maar dit is voor de meeste kankersoorten veel minder belangrijk dan leefstijl. Als in een bepaald gebied meer kanker voorkomt, is de kans dan ook klein dat dat door omgeving komt.
De Nederlandse Kankeratlas
De atlas laat per postcodegebied zien of het aantal kankergevallen hoger of lager is dan het Nederlands gemiddelde.
