PFAS en gezondheid

Stoffen die niet afbreken

PFAS is een afkorting en staat voor poly- en perfluoralkylstoffen. Het is een groep van duizenden chemische stoffen. Bekende voorbeelden zijn PFOS, PFOA en GenX. PFAS worden door de mens gemaakt en komen niet van nature voor in het milieu. Ze worden in heel veel producten en productieprocessen gebruikt omdat ze zulke handige eigenschappen hebben. Maar pas de laatste jaren is bekend geworden dat ze schadelijk kunnen zijn voor mensen en het milieu. We weten dat ze over het algemeen:

• slecht afbreken
• zich makkelijk verspreiden
• en zich ophopen in planten, dieren en mensen

Door die eigenschappen zitten PFAS overal in onze omgeving en blijven ze daar lang aanwezig.

PFAS zijn veel in het nieuws. Het gaat dan vooral over bepaalde gebieden in Nederland. Bijvoorbeeld over de omgeving van een fabriek in Dordrecht en over de Westerschelde. Maar PFAS zijn niet alleen in die gebieden een probleem. Overal in Nederland zitten kleine hoeveelheden in de bodem, in het (grond)water, in planten en dieren. En via ons eten en drinkwater komt het ook in kleine hoeveelheden in ons lichaam terecht.

Producten met PFAS

PFAS zitten in veel producten. Ze zijn water-, vet- en vuilafstotend. Dat zijn handige eigenschappen, bijvoorbeeld voor:

• regenkleren en sportkleren
• antiaanbaklagen van pannen
• bakpapier en verpakkingsmaterialen voor voedsel (bijvoorbeeld pizzadozen)
• smeermiddelen, bijvoorbeeld sprays om je fietsketting te smeren
• impregneermiddelen, bijvoorbeeld voor je tent of voor buitenkleding
• ski-wax
• brandblusschuim

Het is niet verplicht om op een product te vermelden of er PFAS in zitten. En soms zitten de stoffen niet in het product zelf, maar gebruikt de fabrikant PFAS als hulpstof bij het maken ervan. Het is dus lastig om als klant te weten welke producten ‘PFAS-vrij’ zijn. De leverancier van producten is wel verplicht om je die informatie te geven als je daarom vraagt. Op Waarzitwatin? vind je meer informatie hierover.

Hoe komen PFAS in het milieu?

De meeste PFAS komen in het milieu door vervuiling vanuit fabrieken. Maar ze kunnen ook in het milieu komen via consumentenproducten met PFAS. PFAS kunnen vast of los zitten in een product. Loszittende PFAS komen vrij als je dat product gebruikt. Bijvoorbeeld als je je fietsketting smeert met een PFAS-houdende spray of als je je tent waterdicht maakt met een impregneermiddel. Of als de brandweer een brand blust met PFAS-houdend schuim. Zitten de PFAS vast in een product, zoals in pannen of kleding? Dan komen de stoffen pas vrij bij slijtage of als je het product verkeerd gebruikt. Bijvoorbeeld als er krassen ontstaan in de antiaanbaklaag van je pan of als je de pan te heet maakt voordat je er iets in doet.

Voor alle producten geldt dat er (resten) PFAS in het milieu komen als je het product uiteindelijk weggooit. Want PFAS breken niet af en het is lastig om ze te verbranden in de afvalverbranding.

Wat zijn de gezondheidsrisico’s?

Een aantal PFAS is schadelijk voor mensen. Vooral over PFOA en PFOS is veel bekend. Zo weten we dat ze:

• een nadelig effect kunnen hebben op je immuunsysteem
• je lever kunnen beschadigen
• kunnen zorgen voor een hoger cholesterolgehalte
• een hoge bloeddruk en complicaties tijdens de zwangerschap kunnen veroorzaken
• schadelijk kunnen zijn voor de ontwikkeling van ongeboren kinderen (iets lager geboortegewicht).
• mogelijk kanker veroorzaken. Onderzoek naar langdurige blootstelling aan PFOA laat een verband zien met nierkanker en zaadbalkanker.

Of je ziek wordt van PFAS, hangt af van hoeveel je in de loop van de tijd binnenkrijgt. Je wordt niet meteen ziek van PFAS, maar het is beter om er zo weinig mogelijk van binnen te krijgen.  Als je lange tijd kleine beetjes binnenkrijgt, kunnen nadelige effecten optreden. Van de effecten die we hierboven noemen, verwachten we de effecten op het immuunsysteem als eerste.

Blootstelling aan PFAS

De meeste PFAS krijg je binnen via voedsel en drinkwater. Maar je kunt ook kleine beetjes binnenkrijgen:

• als je grond inslikt waar PFAS in zitten. Jonge kinderen kunnen grond binnenkrijgen als ze tijdens het spelen hun vieze handen in hun mond steken.
• als je (zwem)water inslikt waar PFAS in zitten.
• als je stofdeeltjes met PFAS inademt. Dat kunnen stofdeeltjes zijn van met PFAS vervuilde grond of van met PFAS behandelde tapijten of meubels. In de omgeving van bepaalde fabrieken kunnen stofdeeltjes met PFAS ook rechtstreeks uit de schoorsteen komen.
• als je smeermiddelen of impregneermiddelen met PFAS gebruikt. Je kunt ze dan inademen of via je handen binnenkrijgen.

De kans dat je PFAS binnenkrijgt via consumentenproducten waarin PFAS vast zit in een laag of coating is klein. Dat is bijvoorbeeld het geval bij verpakkingsmateriaal of kleding en bij antiaanbakpannen, zelfs als er krassen in zitten. Op de pagina Wat kun je zelf doen? vind je tips om je blootstelling te verminderen.

Nederlanders krijgen te veel PFAS binnen

Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat we alleen al via ons eten en drinkwater meer PFAS binnenkrijgen dan veilig is voor onze gezondheid. De gezondheidskundige grenswaarde geeft aan welke blootstelling geen gezondheidsrisico’s geeft en dus nog veilig is. Als je lange tijd meer PFAS binnenkrijgt dan die grenswaarde, dan neemt de kans op gezondheidseffecten toe. Dat betekent niet dat je er ook daadwerkelijk ziek van wordt. Dat hangt ook af van veel andere factoren, zoals erfelijke aanleg, leefstijl en of je andere ziekten hebt.

Het RIVM adviseert de overheid ervoor te zorgen dat mensen minder in contact komen met PFAS. Zelf kun je weinig doen om PFAS via je eten en drinken te vermijden. Het is belangrijk om genoeg water te drinken en gevarieerd te eten, zelfs al krijg je er kleine hoeveelheden PFAS mee binnen. Meer informatie over PFAS in voeding en drinkwater vind je op de website van het RIVM.

Gebieden met meer PFAS in de omgeving

In sommige gebieden zitten meer PFAS in de omgeving, vooral in de bodem en het (grond)water. Dat komt door de fabrieken in die gebieden. Als je in zo’n vervuild gebied woont en je eet groenten uit je moestuin of zelf gevangen vis, dan kun je ‘extra’ PFAS binnenkrijgen. Voor de bewoners van die gebieden gelden daarom adviezen om hun blootstelling te verminderen. In Nederland gelden in ieder geval adviezen voor de gebieden rond:

• Dupont/Chemours in Dordrecht
• een voormalige PFAS-bron op industrieterrein de Weyer in Helmond
• de Westerschelde

Je kunt de adviezen die voor jou gelden vinden op de website van je gemeente.

PFAS in moedermelk

Onlangs heeft de Vrije Universiteit Amsterdam bij tien vrouwen uit de regio Dordrecht onderzocht of zij PFAS in hun moedermelk hadden. Bij alle tien de vrouwen bleken er inderdaad PFAS in de moedermelk te zitten. De hoeveelheid PFAS in de melk lag ónder de grenswaarde van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid. Als de hoeveelheid onder de grenswaarde blijft, is het veilig. Moeders kunnen dus gewoon borstvoeding blijven geven.

Wil je weten wat je zelf kunt doen om PFAS te verminderen? Kijk dan op de pagina Wat kun je zelf doen?