PFAS
PFAS zijn poly- en perfluoralkylstoffen. Het is een groep van duizenden chemische stoffen. Bekende voorbeelden zijn PFOS, PFOA en GenX. PFAS worden door de mens gemaakt. Ze worden in heel veel producten en productieprocessen gebruikt. Er is steeds meer bekend over hoe schadelijk de stoffen zijn voor mensen en het milieu.
Een vervelende eigenschap van PFAS is dat ze niet of nauwelijks afbreken. Slecht afbreekbare stoffen hopen zich op in de natuur en in planten, dieren en mensen. Andere slecht afbreekbare stoffen zijn bijvoorbeeld microplastics.
In het nieuws hoor je vaak over bepaalde gebieden in Nederland waar PFAS een probleem is. Bijvoorbeeld de omgeving van Chemours in Dordrecht en de Westerschelde. Maar PFAS zijn niet alleen in die gebieden een probleem. Overal in Nederland zitten PFAS in de bodem, in het (grond)water, in planten en in dieren. Via ons eten en drinken komen deze stoffen ook in ons lichaam terecht. Ook daarover is veel in het nieuws.
Wat weten we over PFAS en gezondheid?
Een aantal PFAS is schadelijk voor mensen. De stoffen kunnen zorgen voor veranderingen in je lichaam. Als je lange tijd PFAS binnenkrijgt, is de kans groter dat veranderingen in je lichaam tot merkbare gezondheidseffecten leiden. Of je er ook echt iets van gaat merken, hangt af van hoeveel je in de loop van de tijd binnenkrijgt. Van de effecten die we hieronder noemen, verwachten we de effecten op het immuunsysteem als eerste. Vooral over PFOA en PFOS is veel bekend. Zo weten we over PFOA en PFOS dat ze:
- slecht kunnen zijn voor je immuunsysteem;
- slecht kunnen zijn voor je lever en je schildklier;
- kunnen zorgen voor een hoger cholesterol;
- een hoge bloeddruk en problemen tijdens de zwangerschap kunnen veroorzaken;
- schadelijk kunnen zijn voor de voortplanting en voor de ontwikkeling van ongeboren kinderen (iets lager geboortegewicht);
- mogelijk kanker veroorzaken. Onderzoek naar jarenlange, hoge blootstelling aan PFOA laat een verband zien met nierkanker, zaadbalkanker en mogelijk schildklierkanker.
Over de meeste PFAS weten we nog heel weinig. PFAS verschillen in hun eigenschappen, de ene is schadelijker dan de andere.
PFAS in voeding en drinkwater
De meeste PFAS krijg je binnen via je eten en drinkwater. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat we alleen al via ons eten en drinkwater méér PFAS binnenkrijgen dan veilig is volgens de gezondheidskundige grenswaarde. Die waarde geeft aan welke blootstelling geen verandering in het lichaam geeft en dus nog veilig is.
Als je lange tijd meer binnenkrijgt dan die grenswaarde, dan neemt de kans op gezondheidseffecten toe. Dat de kans op effecten toeneemt, wil niet zeggen dat je daar ook echt iets van gaat merken. Dat hangt ook af van veel andere zaken, zoals erfelijke aanleg, leefstijl en of je andere ziekten hebt Het RIVM adviseert de overheid ervoor te zorgen dat mensen minder PFAS binnenkrijgen.
Je kunt zelf niet zoveel doen om te voorkomen dat je PFAS binnenkrijgt. Voldoende water drinken en gevarieerd eten zijn belangrijk om gezond te blijven, ook al krijg je er een beetje PFAS mee binnen. Als je zorgt dat je veel verschillende voedingsmiddelen eet, voorkom je dat je vaak voedingsmiddelen eet waar meer schadelijke stoffen in zitten.
Andere manieren waarop je met PFAS in aanraking kunt komen
Je krijgt dus vooral PFAS binnen via je eten en het drinkwater. Je kunt daarnaast ook PFAS binnenkrijgen:
- Als je (regelmatig) groenten eet van met PFAS vervuilde bodem.
- Als je (regelmatig) eieren met te veel PFAS eet. Vooral eieren van eigen kippen bevatten soms te veel PFAS. Het is daarom het meest veilig om eieren uit de supermarkt, van speciaalzaken of van de markt te eten.
- Als je zwemt in zwemwater met PFAS. Vooral als je zwemwater inslikt.
- Als je grond inslikt waar PFAS in zitten. Jonge kinderen kunnen bijvoorbeeld grond binnenkrijgen als ze tijdens het spelen hun vieze handen in hun mond steken.
- Als je stofdeeltjes met PFAS inademt. Bij het gebruiken van producten met PFAS kunnen stofdeeltjes vrijkomen in de lucht. Stof in huis kan daardoor PFAS stofdeeltjes bevatten. Bij bepaalde fabrieken komen stofdeeltjes met PFAS rechtstreeks uit de schoorsteen.
- Als je smeermiddelen of impregneermiddelen met PFAS gebruikt. Je kunt dan stofdeeltjes inademen of via je handen binnenkrijgen.
Eieren van eigen kippen bevatten soms te veel PFAS
Uit onderzoek blijkt dat in eieren van hobbykippen soms teveel PFAS zitten. De Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA) heeft hier verspreid over het land onderzoek naar gedaan. De verschillen tussen eieren waren groot. In sommige eieren zaten te veel PFAS en in anderen niet. Je kunt niet aan een ei zien dat er te veel PFAS in zitten. Ook weten we niet wat de bron van de aangetroffen PFAS is.
Het is daarom het meest veilig om eieren uit de supermarkt, van speciaalzaken of van de markt te eten. Wil je toch eieren van eigen kippen eten? Eet dan niet alleen je eigen eieren, maar wissel ze af met eieren uit de supermarkt. Lees de veelgestelde vragen over PFAS in eieren.
Gebieden met extra adviezen
Voor de bewoners van sommige gebieden gelden extra adviezen om blootstelling aan PFAS te verminderen. Er is bijvoorbeeld extra informatie te vinden voor bewoners van:
- de regio Zuid-Holland Zuid (rond Chemours)
- het gebied rond de Westerschelde
- het gebied rond de Jelsumer Feart en Lytse Feart
Mogelijk zitten er ook PFAS in de bodem op de plek van kleinere bedrijven die (producten met) PFAS maken of gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan een textielfabriekje of aan een brandweerkazerne. De overheid doet op verschillende plekken bodemonderzoek om in beeld te krijgen of er op zulke plekken (meer) PFAS in de bodem zitten.
Hoe komen PFAS in onze omgeving?
De meeste stoffen komen in het milieu door vervuiling vanuit fabrieken. Maar ze kunnen ook in het milieu komen via consumentenproducten. PFAS kunnen vast of los zitten in een product.
Loszittende PFAS zitten in onder andere blusschuim, impregneermiddel voor kleding en meubels, skiwax en smeermiddel. Loszittende PFAS komen vrij als je dat product gebruikt. Bijvoorbeeld als je je fietsketting smeert of als je je tent waterdicht maak. Of als de brandweer een brand blust met schuim met PFAS er in.
Vastzittende PFAS zitten in bijvoorbeeld de antiaanbaklaag van pannen, tapijten, (regen)kleding, bakpapier en pizzadozen. Vastzittende PFAS komen vrij als je het product verkeerd gebruikt. Bijvoorbeeld als je krassen maakt in de antiaanbaklaag van je pan of als je de pan te heet maakt voordat je er iets in doet.
Voor alle producten geldt dat er PFAS in het milieu komen als je het product uiteindelijk weggooit. Deze stoffen breken niet af en het is lastig om ze te verbranden in de afvalverbranding.
PFAS-vrije producten kopen
PFAS zitten in heel veel spullen en producten. De Nederlandse overheid werkt samen met andere Europese landen aan een verbod op deze stoffen als ze niet echt nodig zijn. PFOS is sinds 2008 verboden in veel producten en PFOA is sinds 2020 verboden in producten voor consumenten.
Je kunt als consument proberen om de hoeveelheid PFAS in het milieu en je eigen blootstelling te verminderen. Koop bij voorkeur PFAS-vrije producten. Zo verminderen we uiteindelijk met zijn allen de hoeveelheid van deze stoffen in ons milieu. Producten die vaak PFAS bevatten zijn:
- pannen met een antiaanbaklaag
- bakpapier
- buitensport- en regenkleding
- cosmetica
- impregneermiddel (bijvoorbeeld voor kleding)
- ski-wax
- smeermiddel (bijvoorbeeld voor je fietsketting)
- tapijt
- tapijtreiniger
- pizzadozen
Het is niet zo dat in deze producten altijd PFAS zitten, er zijn gelukkig steeds meer PFAS-vrije merken. Meestal vermelden die merken op de verpakking dat ze ‘PFAS-vrij’ zijn. Wil je zeker weten waar je aan toe bent? Dan kun je de leverancier om informatie vragen. Die moet jou die informatie binnen 45 dagen gratis geven.
Veelgestelde vragen over PFAS in eieren
Uit onderzoek blijkt dat er in eieren van hobbykippen soms te veel PFAS zitten. Helaas kun je niet zien of een ei te veel PFAS bevat. Ook weten we niet hoe de PFAS in de eieren komen. Daarom is het moeilijk om een algemeen advies te geven, mensen mogen daarin hun eigen keuze maken.
Het is het meest veilig om eieren uit de supermarkt, van speciaalzaken of van de markt te eten. Dat geldt voor kinderen nog meer dan voor volwassenen. De hoeveelheid PFAS die je binnen ‘mag krijgen’ (de gezondheidskundige grenswaarde) hangt af van je lichaamsgewicht. Kinderen hebben een lager lichaamsgewicht, waardoor ze sneller teveel PFAS binnenkrijgen.
Wil je toch eieren van eigen kippen eten? Eet dan niet alleen je eigen eieren, maar wissel ze af met eieren uit de supermarkt.
Nee. Eieren uit de supermarkt bevatten veel minder PFAS. De eieren worden regelmatig getest door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).
Dat weten we nog niet. In de regio Zuid-Holland Zuid hebben onderzoekers gekeken naar verschillende mogelijke oorzaken. Ze hebben gekeken naar de bodem, het water, het voer, vitamines, anti-wormenmiddel, het nestmateriaal en het verpakkingsmateriaal van het voer. Niets hiervan kon het verhoogde PFAS-gehalte in de eieren verklaren. Het RIVM doet landelijk verder onderzoek naar de bronnen van PFAS in hobbykipeieren.
We begrijpen dat mensen willen weten of ze hun eieren kunnen blijven eten. Toch zet de GGD vraagtekens bij het laten testen van eieren. Met zo’n test weet je namelijk nog steeds niet of je de eieren veilig kunt eten (zie ook ‘Ik heb mijn eieren laten testen. Wat betekent de uitslag van de test?).
We weten dat eieren van hobbykippen te veel PFAS kunnen bevatten. Het advies blijft daarom om te kiezen voor eieren uit de winkel. Dat geldt voor kinderen nog meer dan voor volwassenen. De hoeveelheid PFAS die je binnen ‘mag krijgen’ (de gezondheidskundige grenswaarde) hangt af van je lichaamsgewicht. Kinderen hebben een lager lichaamsgewicht, waardoor ze sneller teveel PFAS binnenkrijgen.
De meeste mensen ontvangen na de test een tabel met getallen. Daarin staat:
- de hoeveelheid PFAS in de geteste eieren;
- en de hoeveelheid PFAS die maximaal in de eieren mag zitten (de zogenaamde ‘maximale Europese limiet’).
Is de hoeveelheid PFAS in jouw eieren lager dan de Europese limiet? Dan betekent dat dat die eieren ook in de winkel verkocht zouden mogen worden.
Ligt de hoeveelheid boven de Europese limiet? Dan zouden die eieren niet in een winkel verkocht mogen worden.
De GGD kan op basis van de resultaten niet zeggen of je je eieren ‘veilig’ kunt eten. Dat hangt namelijk ook af van:
- hoe vaak/veel eieren je eet;
- je lichaamsgewicht;
- de concentratie PFAS in de eieren op andere momenten. De test die je hebt laten doen is een momentopname. De eieren die je een dag of een week later raapt, kunnen meer of minder PFAS bevatten;
- en hoeveel PFAS je verder binnenkrijgt, bijvoorbeeld via andere voedingsmiddelen.
We weten dat er in eieren uit de winkel meestal minder PFAS zitten dan in de eieren van hobbykippen. Daarom blijft het advies om eieren uit de supermarkt, van speciaalzaken of van de markt te eten.
Dat kan, maar dat hoeft niet zo te zijn. Uit onderzoek blijkt dat er geen verband is tussen het PFAS-gehalte in de eieren van een kip, en die in de grond waarop de kip loopt.
De eieren van hobbykippen mag je bij het restafval weggooien.
Veelgestelde vragen over PFAS
Ja, je kunt gewoon kraanwater blijven drinken. De hoeveelheid PFAS die je met kraanwater binnenkrijgt, is klein. Voldoende water drinken is belangrijk om gezond te blijven.
Op veel plekken kun je gewoon groenten uit je eigen moestuin blijven eten. Soms gelden er extra adviezen als de bodem vervuild is. Dat staat op de website van je gemeente of hoor je van je gemeente.
Vis uit de winkel kun je gewoon blijven eten. Daarin zitten weinig PFAS. Het Voedingscentrum raadt af om regelmatig zelfgevangen zoetwatervis te eten. Daarin zitten soms te veel PFAS en daarnaast kunnen er ook andere ongezonde stoffen in zitten, zoals zware metalen, PCB’s en dioxines.
In 2022 onderzocht de Vrije Universiteit Amsterdam bij tien vrouwen uit de regio Dordrecht of zij PFAS in hun moedermelk hadden. Bij alle tien de vrouwen bleken er inderdaad PFAS in de moedermelk te zitten. De hoeveelheid PFAS in de melk lag wel ónder de maximaal acceptabele waarde van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid. Die grenswaarde geeft aan welke blootstelling geen gezondheidsrisico’s geeft en dus nog veilig is. Moeders kunnen dus gewoon borstvoeding blijven geven.
Op de meeste plekken kun je veilig zwemmen. Kies als je gaat zwemmen altijd voor officieel zwemwater. Kijk voordat je weggaat op zwemwater.nl of er waarschuwingen zijn voor jouw zwemplek. Plekken waar een waarschuwing geldt vanwege PFAS vind je hier.
In zeeschuim kunnen bacteriën en schadelijke stoffen, zoals PFAS, zich ophopen. Probeer dus te voorkomen dat je zeeschuim binnenkrijgt en laat kinderen en huisdieren er niet in spelen. Neem als dat kan een douche na het zwemmen in zee.
Uit onderzoek in Westerse landen blijkt dat bijna iedereen een beetje PFOA (een PFAS) in het bloed heeft. PFOA blijft lang in je lichaam aanwezig.
De GGD adviseert niet om bloedonderzoek te doen, om verschillende redenen:
- de concentratie PFAS in het bloed geeft geen duidelijke informatie over de kans dat je ziek wordt of klachten krijgt;
- er is geen duidelijk gezondheidsadvies bij (een hoog gehalte van) PFAS in het bloed. Er is geen behandeling mogelijk om PFAS uit je bloed/uit je lichaam te krijgen. Alleen door verdere blootstelling zoveel mogelijk te beperken, neemt de hoeveelheid PFAS in het lichaam langzaam afnemen.
- het bloedonderzoek is een momentopname en geeft geen duidelijke informatie over een al of niet hogere blootstelling aan PFAS in het verdere verleden.
PFAS komen in heel veel producten voor omdat ze zulke handige eigenschappen hebben. Er is steeds meer bekend over hoe schadelijk de stoffen zijn voor mensen en het milieu. Het gebruik van PFOS en PFOA is verboden binnen de Europese unie en andere landen in de wereld. Deze twee soorten PFAS mogen niet in producten zitten als dat niet echt nodig is. De Nederlandse overheid werkt samen met andere Europese landen aan een verbod op alle PFAS in producten waar ze niet echt nodig zijn.