PFAS

Loszittende PFAS zitten in onder andere blusschuim, impregneermiddel voor kleding en meubels, skiwax en smeermiddel. Loszittende PFAS komen vrij als je dat product gebruikt. Bijvoorbeeld als je je fietsketting smeert of als je je tent waterdicht maak. Of als de brandweer een brand blust met schuim met PFAS er in.

Vastzittende PFAS zitten in bijvoorbeeld de antiaanbaklaag van pannen, tapijten, (regen)kleding, bakpapier en pizzadozen. Vastzittende PFAS komen vrij als je het product verkeerd gebruikt. Bijvoorbeeld als je krassen maakt in de antiaanbaklaag van je pan of als je de pan te heet maakt voordat je er iets in doet.

In het hele land kunnen veel PFAS zitten in eieren van hobbykippen. Als er veel PFAS in een ei zit, kan je door het eten hiervan veel PFAS binnenkrijgen. Aan de buitenkant kan je niet zien hoeveel PFAS er in een ei zitten. Daarom is het advies om in heel Nederland geen eieren van hobbykippen te eten. Het is het meest veilig om eieren uit de supermarkt, van speciaalzaken of van de markt te eten.

Dat geldt voor kinderen nog meer dan voor volwassen. De hoeveelheid PFAS die je binnen ‘mag krijgen’ (de gezondheidskundige grenswaarde) hangt af van je lichaamsgewicht. Kinderen hebben een lager lichaamsgewicht, waardoor ze sneller teveel PFAS binnenkrijgen.

Nee, eieren uit de supermarkt bevatten veel minder PFAS. Dat weten we doordat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) de eieren regelmatig test.

Dat weten we nog niet precies. Regenwormen lijken de belangrijkste oorzaak te zijn van de hoge concentraties PFAS in eieren van hobbykippen. Dat blijkt uit onderzoek in Zuid-Holland Zuid en de gemeente Altena. Kippen eten de wormen, waardoor PFAS (vooral de stof PFOS) in de eieren terechtkomt. De gemeten hoeveelheden PFAS in de wormen kunnen het grootste deel van de PFAS in de eieren verklaren. Toch kunnen ook andere – nog onbekende – bronnen bijdragen aan de hoeveelheid PFAS in de eieren. Het RIVM doet verder onderzoek naar PFAS in eieren.

Het helpt om je kippen op een andere ondergrond te houden, zoals een afgesloten ren met een harde bodem. Dan hebben je kippen geen toegang tot regenwormen. Dit kan de kans op PFAS in hun eieren verkleinen. Maar PFAS kunnen ook op andere manieren in het milieu komen. Daarom is het niet helemaal zeker dat de eieren vrij van PFAS zijn. We weten bijvoorbeeld niet of andere diertjes die door kippen gegeten worden (spinnen, slakken) PFAS bevatten, en of er nog andere bronnen zijn.

Kippen eten van nature wormen als ze die tegenkomen. De kans is groot dat deze wormen PFAS bevatten. Dus kippen die wormen eten, krijgen waarschijnlijk PFAS binnen. Dit komt doordat PFAS in heel Nederland (en de rest van de wereld) aanwezig zijn en zich ophopen in het milieu en dus ook in wormen.

Het lijkt er op dat wormen een belangrijke bron van PFAS zijn. Als je voorkomt dat je kippen wormen eten, bijvoorbeeld door kippen te houden in een ren met een harde bodem, kan dat de hoeveelheid PFAS verminderen. Maar we weten nog niet zeker of er nog andere bronnen van PFAS zijn.

Ja, het RIVM doet verder onderzoek naar PFAS in eieren in heel Nederland. Dit onderzoek moet duidelijk maken hoe PFAS in de voedselketen komt en welke maatregelen nodig zijn om de blootstelling aan PFAS te verminderen.

Het is nog niet precies bekend hoe lang het onderzoek duurt, maar het kan enkele maanden tot een jaar duren. De resultaten worden openbaar gemaakt zodra het onderzoek is afgerond.

We begrijpen dat mensen willen weten of ze hun eieren kunnen blijven eten. Toch zet de GGD vraagtekens bij het laten testen van eieren. Met zo’n test weet je namelijk nog steeds niet of je de eieren veilig kunt eten (zie ook ‘Ik heb mijn eieren laten testen. Wat betekent de uitslag van de test?).

We weten dat eieren van hobbykippen te veel PFAS kunnen bevatten. Het advies blijft daarom om te kiezen voor eieren uit de winkel. Dat geldt voor kinderen nog meer dan voor volwassenen. De hoeveelheid PFAS die je binnen ‘mag krijgen’ (de gezondheidskundige grenswaarde) hangt af van je lichaamsgewicht. Kinderen hebben een lager lichaamsgewicht, waardoor ze sneller teveel PFAS binnenkrijgen.

De meeste mensen ontvangen na de test een tabel met getallen. Daarin staat:

• de hoeveelheid PFAS in de geteste eieren;
• en de hoeveelheid PFAS die maximaal in de eieren mag zitten (de zogenaamde ‘maximale Europese limiet’).

Is de hoeveelheid PFAS in jouw eieren lager dan de Europese limiet? Dan betekent het dat de hoeveelheid PFAS in die eieren ongeveer net zoveel is als de hoeveelheid in de eieren in de winkel.
Ligt de hoeveelheid boven de Europese limiet? Dan is de hoeveelheid PFAS in die eieren meer dan de hoeveelheid PFAS in eieren uit de supermarkt.

De GGD kan op basis van de resultaten niet zeggen of je je eieren ‘veilig’ kunt eten. Dat hangt namelijk ook af van:

• hoe vaak/veel eieren je eet;
• je lichaamsgewicht;
• de concentratie PFAS in de eieren op andere momenten. De test die je hebt laten doen is een momentopname. De eieren die je een dag of een week later raapt, kunnen meer of minder PFAS bevatten;
• en hoeveel PFAS je verder binnenkrijgt, bijvoorbeeld via andere voedingsmiddelen.

We weten dat er in eieren uit de winkel meestal minder PFAS zitten dan in de eieren van hobbykippen. Daarom blijft het advies om eieren uit de supermarkt, van speciaalzaken of van de markt te eten.

Dat kan, maar dat hoeft niet zo te zijn. Uit onderzoek blijkt dat er geen verband is tussen het PFAS-gehalte in de eieren van een kip, en die in de grond waarop de kip loopt.

De eieren van hobbykippen mag je bij het restafval weggooien.

Ja, je kunt gewoon kraanwater blijven drinken. De hoeveelheid PFAS die je met kraanwater binnenkrijgt, is klein. Voldoende water drinken is belangrijk om gezond te blijven.

Heb je een kleine moestuin? Dan kun je meestal gewoon groenten uit je eigen moestuin blijven eten. Soms gelden er extra adviezen als de bodem vervuild is. Dat staat op de website van je gemeente of hoor je van je gemeente.

Heb je een grote moestuin? Dan eet je daar misschien bijna dagelijks groenten uit. Het is dan belangrijk om zeker te weten dat de grond geschikt is voor het telen van groenten, en niet vervuild is met PFAS of met andere stoffen. Vraag aan de gemeente of zij hierover informatie hebben. Als de gemeente dat niet weet, vraag de gemeente dan hoe je de bodem kunt laten onderzoeken. Lees meer op onze pagina over bodemvervuiling.

Vis uit de winkel kun je gewoon blijven eten. Het Voedingscentrum adviseert wel om verschillende soorten vis te eten (Voedingscentrum duidt: kun je vis eten vanwege PFAS? | Voedingscentrum). Het Voedingscentrum raadt áf om regelmatig zelfgevangen zoetwatervis te eten. Daarin zitten soms te veel PFAS en daarnaast kunnen er ook andere ongezonde stoffen in zitten, zoals zware metalen, PCB’s en dioxines.

Via borstvoeding kan er PFAS in het bloed van jonge kinderen terechtkomen. Te veel PFAS kan ertoe leiden dat je immuunsysteem minder goed werkt. Je immuunsysteem kan dan bijvoorbeeld minder goed op een vaccinatie reageren.

In 2022 onderzocht de Vrije Universiteit Amsterdam bij tien vrouwen uit de regio Dordrecht of zij PFAS in hun moedermelk hadden. Bij alle tien de vrouwen bleken er inderdaad PFAS in de moedermelk te zitten. De hoeveelheid PFAS in de melk was minder dan de gezondheidskundige grenswaarde. Bij deze hoeveelheid verwachten we geen nadelige effecten van PFAS in moedermelk op het immuunsysteem van jonge kinderen. Er is daarom geen reden om geen borstvoeding meer te geven. De voordelen van borstvoeding zijn namelijk groot en dit weegt op tegen de nadelen ervan.

Op de meeste plekken kun je veilig zwemmen. Kies als je gaat zwemmen altijd voor officieel zwemwater. Kijk voordat je weggaat op zwemwater.nl of er waarschuwingen zijn voor jouw zwemplek. Plekken waar een waarschuwing geldt vanwege PFAS vind je hier.

In zeeschuim kunnen bacteriën en schadelijke stoffen, zoals PFAS, zich ophopen. Probeer dus te voorkomen dat je zeeschuim binnenkrijgt en laat kinderen en huisdieren er niet in spelen. Neem als dat kan een douche na het zwemmen in zee.

Uit onderzoek in Westerse landen blijkt dat bijna iedereen een beetje PFOA (een PFAS) in het bloed heeft. PFOA blijft lang in je lichaam aanwezig.

De GGD adviseert niet om bloedonderzoek te doen, om verschillende redenen:

• de concentratie PFAS in het bloed geeft geen duidelijke informatie over de kans dat je ziek wordt of klachten krijgt;
• er is geen duidelijk gezondheidsadvies bij (een hoog gehalte van) PFAS in het bloed. Er is geen behandeling mogelijk om PFAS uit je bloed/uit je lichaam te krijgen. Alleen door verdere inname zoveel mogelijk te beperken, neemt de hoeveelheid PFAS in het lichaam langzaam afnemen.
• het bloedonderzoek is een momentopname en geeft geen duidelijke informatie over een al of niet hogere blootstelling aan PFAS in het verdere verleden.

PFAS komen in heel veel producten voor omdat ze zulke handige eigenschappen hebben. Er is steeds meer bekend over hoe schadelijk de stoffen zijn voor mensen en het milieu. Het gebruik van PFOS en PFOA is verboden binnen de Europese unie en andere landen in de wereld. Deze twee soorten PFAS mogen niet in producten zitten als dat niet echt nodig is. De Nederlandse overheid werkt samen met andere Europese landen aan een verbod op alle PFAS in producten waar ze niet echt nodig zijn.