PFAS

Wat zijn PFAS?

PFAS zijn poly- en perfluoralkylstoffen. Het is een groep van duizenden chemische stoffen. Bekende voorbeelden zijn PFOS, PFOA en GenX. PFAS worden door de mens gemaakt. Ze worden in heel veel producten en productieprocessen gebruikt. Er is steeds meer bekend over hoe schadelijk de stoffen zijn voor mensen en het milieu.. We weten dat ze over het algemeen:

  • slecht afbreken
  • zich makkelijk verspreiden
  • en zich ophopen in planten, dieren en mensen

Hierdoor zitten PFAS overal in onze omgeving en blijven ze daar lang.

PFAS zijn veel in het nieuws. Het gaat dan vooral over bepaalde gebieden in Nederland. Bijvoorbeeld over de omgeving van een fabriek in Dordrecht en over de Westerschelde. Maar deze stoffen zijn niet alleen in die gebieden een probleem. Overal in Nederland zitten kleine hoeveelheden in de bodem, in het (grond)water, in planten en dieren. En via ons eten en drinken komen ze ook in ons lichaam terecht.

Hoe komen PFAS in onze omgeving?

De meeste stoffen komen in het milieu door vervuiling vanuit fabrieken. Maar ze kunnen ook in het milieu komen via consumentenproducten. PFAS kunnen vast of los zitten in een product.

Loszittende PFAS zitten in onder andere blusschuim, impregneermiddel voor kleding en meubels, skiwax en smeermiddel. Loszittende PFAS komen vrij als je dat product gebruikt. Bijvoorbeeld als je je fietsketting smeert of als je je tent waterdicht maak. Of als de brandweer een brand blust met schuim met PFAS er in.

Vastzittende PFAS zitten in bijvoorbeeld de antiaanbaklaag van pannen, tapijten, (regen)kleding, bakpapier en pizzadozen. Vastzittende PFAS komen vrij als je het product verkeerd gebruikt. Bijvoorbeeld als je krassen maakt in de antiaanbaklaag van je pan of als je de pan te heet maakt voordat je er iets in doet.

Voor alle producten geldt dat er PFAS in het milieu komen als je het product uiteindelijk weggooit. Deze stoffen breken niet af en het is lastig om ze te verbranden in de afvalverbranding.

Wat zijn de gezondheidsrisico’s?

Een aantal PFAS is schadelijk voor mensen. Vooral over PFOA en PFOS is veel bekend. Zo weten we dat ze:

  • slecht kunnen zijn voor je immuunsysteem;
  • je lever kunnen beschadigen;
  • kunnen zorgen voor een hoger cholesterol;
  • een hoge bloeddruk en problemen tijdens de zwangerschap kunnen veroorzaken;
  • schadelijk kunnen zijn voor de ontwikkeling van ongeboren kinderen (iets lager geboortegewicht);
  • mogelijk kanker veroorzaken. Onderzoek naar jarenlange, hoge blootstelling aan PFOA laat een verband zien met nierkanker en zaadbalkanker.

Of je ziek wordt, hangt af van hoeveel je in de loop van de tijd binnenkrijgt. Als je lange tijd PFAS binnenkrijgt, is de kans groter dat het effect heeft op je gezondheid. Van de effecten die we hierboven noemen, verwachten we de effecten op het immuunsysteem als eerste.

Blootstelling

De meeste PFAS krijg je binnen via je eten en drinkwater. Maar je kunt ook kleine beetjes binnenkrijgen:

Jonge kinderen kunnen grond binnenkrijgen als ze tijdens het spelen hun vieze handen in hun mond steken.

Als je zwemt in zwemwater met PFAS krijg je wat PFAS binnen. Vooral als je (zwem)water inslikt.

Bij het gebruiken van producten met PFAS kunnen stofdeeltjes vrijkomen in de lucht. Stof in huis kan daardoor PFAS stofdeeltjes bevatten. Die stofdeeltjes kun je inademen. Bij bepaalde fabrieken komen stofdeeltjes met PFAS rechtstreeks uit de schoorsteen.

Als je smeermiddelen of impregneermiddelen met PFAS gebruikt, kun je stofdeeltjes inademen of via je handen binnenkrijgen.

In sommige producten zitten PFAS vast in een laag of coating, zoals een antiaanbakpan of regenkleding. De kans dat je de stoffen door het gebruik van zo’n product binnenkrijgt, is klein.

Nederlanders krijgen te veel PFAS binnen

Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat we alleen al via ons eten en drinkwater méér PFAS binnenkrijgen dan veilig is voor onze gezondheid. De gezondheidskundige grens geeft aan welke blootstelling geen gezondheidsrisico’s geeft en dus nog veilig is. Als je lange tijd meer binnenkrijgt dan die grenswaarde, dan neemt de kans op gezondheidseffecten toe. Dat betekent niet dat je er ook daadwerkelijk ziek van wordt. Dat hangt ook af van veel andere zaken, zoals erfelijke aanleg, leefstijl en of je andere ziekten hebt. Het RIVM adviseert de overheid ervoor te zorgen dat mensen minder PFAS binnenkrijgen.

Blootstelling verminderen is lastig

Je kunt zelf niet zoveel doen om te voorkomen dat je PFAS binnenkrijgt. PFAS zitten bijna overal in onze omgeving en dus ook in alle voedingsmiddelen en in het water. Voldoende water drinken en gevarieerd eten zijn belangrijk om gezond te blijven, ook al krijg je er een beetje PFAS mee binnen. Als je zorgt dat je veel verschillende voedingsmiddelen eet, voorkom je dat je vaak voedingsmiddelen eet waar meer schadelijke stoffen in zitten. Lees meer over PFAS in voeding en drinkwater op de website van het RIVM.

Gebieden met meer PFAS in de omgeving

In sommige gebieden zitten meer PFAS in de omgeving, vooral in de bodem en het (grond)water. Als je in zo’n gebied groenten uit je moestuin of zelf gevangen vis eet, dan krijg je extra PFAS binnen. Voor de bewoners van die gebieden gelden daarom adviezen om hun blootstelling te verminderen. Je vindt de adviezen op de website van de gemeente. In Nederland gelden adviezen voor de gebieden rond:

  • Dupont/Chemours in Dordrecht
  • industrieterrein de Weyer in Helmond
  • de Westerschelde

Het RIVM heeft onderzoek gedaan naar de moestuinen in Dordrecht en Helmond. Ook is onderzoek gedaan naar PFAS in de Westerschelde en in Recreatieplas Berkendonk in Helmond. Lees meer op de website van het RIVM.

Koop PFAS-vrije producten

PFAS worden in heel veel producten en productieprocessen gebruikt. De Nederlandse overheid werkt samen met andere Europese landen aan een verbod op gebruik van deze stoffen als ze niet echt nodig zijn. Tot die tijd kun je als consument al proberen om de hoeveelheid in het milieu en je eigen blootstelling te verminderen:

  • Koop bij voorkeur PFAS-vrije producten. Zo verminderen we uiteindelijk met zijn allen de hoeveelheid van deze stoffen in ons milieu. Producten die vaak PFAS bevatten zijn:
    • pannen met een antiaanbaklaag
    • bakpapier
    • buitensport- en regenkleding
    • cosmetica
    • impregneermiddel (bijvoorbeeld voor kleding)
    • ski-wax
    • smeermiddel (bijvoorbeeld voor je fietsketting)
    • tapijt
    • tapijtreiniger
    • pizzadozen
  • Het is niet zo dat in deze producten altijd PFAS zitten. Wil je het zeker weten? Dan kun je dit aan de leverancier vragen. Die moet jou die informatie binnen 45 dagen gratis geven.
  • Gebruik PFAS-houdende producten alleen waarvoor ze bedoeld zijn. Kijk op de gebruiksaanwijzing. En gooi afgedankte producten in de juiste afvalbak. Zo komen er minder schadelijke stoffen in het milieu.
  • Op de website Waarzitwatin? vind je veel informatie over PFAS in producten, bijvoorbeeld over pannen, tapijt en regenkleding.

Veelgestelde vragen over PFAS

Ja, je kunt gewoon kraanwater blijven drinken. De hoeveelheid PFAS die je met kraanwater binnenkrijgt, is klein. Voldoende water drinken is belangrijk om gezond te blijven.

Vis uit de winkel kun je gewoon blijven eten. In die vis zitten weinig PFAS. Maar het Voedingscentrum raadt af om regelmatig zelf gevangen zoetwatervis te eten. Daarin zit soms te veel PFAS en daarnaast kunnen er ook andere ongezonde stoffen in zitten, zoals zware metalen, PCB’s en dioxines.

In 2022 onderzocht de Vrije Universiteit Amsterdam bij tien vrouwen uit de regio Dordrecht of zij PFAS in hun moedermelk hadden. Bij alle tien de vrouwen bleken er inderdaad PFAS in de moedermelk te zitten. De hoeveelheid PFAS in de melk lag wel ónder de grenswaarde van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid. Die grenswaarde geeft aan welke blootstelling geen gezondheidsrisico’s geeft en dus nog veilig is. Moeders kunnen dus gewoon borstvoeding blijven geven.

PFAS komen in heel veel producten voor omdat ze zulke handige eigenschappen hebben. Er is steeds meer bekend over hoe schadelijk de stoffen zijn voor mensen en het milieu. Het gebruik van PFOS en PFOA is verboden binnen de Europese unie en andere landen in de wereld. Deze twee soorten PFAS mogen niet in producten zitten als dat niet echt nodig is. De Nederlandse overheid werkt samen met andere Europese landen aan een verbod op alle PFAS in producten waar ze niet echt nodig zijn.

Ja, zwemmen in de Westerschelde op officieel aangewezen zwemwaterplekken is veilig.

Ook interessant

Bestrijdingsmiddelen

Bestrijdingsmiddelen

Wat is er bekend over de risico’s van bestrijdingsmiddelen?
Informatie over bestrijdingsmiddelen
Gehoorschade

Gehoorschade

Tips om gehoorschade te voorkomen.
Informatie over gehoorschade