Microplastics
Plastic vergaat niet of nauwelijks, maar valt langzaam uit elkaar in steeds kleinere stukjes: microplastics. Stukjes plastic die zo klein zijn, dat ze zich verspreiden naar iedere uithoek van de wereld. Zelfs op de oceaanbodem en op Antarctica vinden we plasticdeeltjes. Een stof die zo langzaam afbreekt als plastic hoopt zich op in de natuur en in planten, dieren en mensen. Andere slecht afbreekbare stoffen zijn bijvoorbeeld bestrijdingsmiddelen en PFAS.
Via de voedselketen en ons drinkwater krijgen we deze kleine stukjes plastic binnen. Wat betekent dat voor onze gezondheid?
Hoe komen microplastics in ons lichaam?
Het is pas sinds kort bekend dat microplastics in ons lichaam kunnen doordringen. We krijgen microplastics binnen via ons eten, via ons drinkwater en via de lucht die we inademen.
Microplastics in voedsel
In allerlei voedingsmiddelen zijn microplastics aangetroffen. Bijvoorbeeld in vis, groenten, fruit, honing en zout. De meeste plastics verlaten het lichaam via de ontlasting.
Microplastics in drinkwater
Onder andere door het wassen van (synthetische) kleding en door het gebruik van verzorgingsproducten met toegevoegde microplastics, zitten er veel plasticdeeltjes in ons water. Een (groot) deel van die plasticdeeltjes ontsnapt aan de waterzuivering. Ze blijven dus in ons drinkwater en komen zo in ons lichaam terecht. Het is niet bekend hoeveel microplastics er precies in het Nederlandse water zitten. De deeltjes die we via ons drinkwater binnenkrijgen verlaten waarschijnlijk grotendeels ons lichaam met de ontlasting en urine.
Microplastics in de lucht
Ook in de lucht zitten plasticdeeltjes. Die komen daar bijvoorbeeld door slijtage van autobanden. Kleine deeltjes plastic die in de lucht zitten ademen we in en komen in onze longen terecht. Een (groot) deel van die deeltjes ademen we weer uit of werken onze longen vanzelf weer naar buiten.
Gezondheidsrisico’s niet aangetoond
Uit onderzoek blijkt dat we op verschillende manieren microplastics binnenkrijgen. Maar wat ze precies in het lichaam doen en of ze een risico vormen, weten we nog niet. We weten dat deze kleine plasticdeeltjes schadelijk zijn voor het milieu, maar kennis over het effect op onze gezondheid ontbreekt. Een groot deel van de deeltjes die we binnenkrijgen lijkt namelijk zonder al te veel effect weer uit ons lichaam te verdwijnen. Wetenschappers zien een aantal mogelijke risico’s:
Als je lichaam de plasticdeeltjes beschouwt als ‘vreemd’, dan gaat je lichaam ze opruimen. Er ontstaan dan een soort ontstekingen. Die ontstekingen zouden mogelijk weer kunnen leiden tot ziekten, zoals kanker, hart- en vaatziekten, longziekten en de ziekte van Parkinson. Maar we weten niet of dat ook echt zo is, daar is meer onderzoek voor nodig.
Soms voegt een fabriek extra stoffen toe aan microplasticdeeltjes. Bijvoorbeeld om ze soepel, brandwerend of gekleurd te maken. Het is niet bekend wat voor effect deze stoffen kunnen hebben op je gezondheid.
Bacteriën, virussen en andere ziekmakers zouden met de microplastics kunnen meereizen het lichaam in. In theorie kunnen we op die manier in aanraking komen met infectieziekten. Maar het is nog niet bekend of dat in de praktijk ook gebeurt en of dat ertoe leidt dat we vaker ziek worden.
Moet je je nu wel of geen zorgen maken?
De Gezondheidsraad geeft aan dat er nog te weinig bekend is over de gezondheidsrisico’s van microplastics om ons er echt zorgen om te gaan maken. Wel vindt de Gezondheidsraad dat we uit voorzorg:
- betere meetmethoden moeten ontwikkelen om microplastics aan te tonen;
- meer onderzoek moeten doen naar de gezondheidseffecten van microplastics;
- moeten proberen om te voorkomen dat microplastics in het milieu terechtkomen.
Soorten microplastics
Er zijn verschillende soorten microplastics. Ze verschillen in vorm, grootte en samenstelling. We maken daarnaast onderscheid tussen:
Veel fabrieken voegen plasticdeeltjes toe aan hun producten. Ze maken het product mooier of beter en veranderen de structuur en de eigenschappen ervan. Soms is het ook gewoon een goedkoop vulmiddel. In sommige gevallen bestaat tot 90% van een product uit microplastics. Microplastics zitten bijvoorbeeld in:
- verzorgingsproducten, zoals shampoo, douchegel, gezichtscrème, bodylotion en tandpasta;
- cosmetica, zoals oogschaduw, mascara, lippenstift en poeder;
- schoonmaakmiddelen, zoals schuurmiddel of afwasmiddel;
- verfproducten en kunstmest.
Producten van of met plastic verspreiden plasticdeeltjes als ze slijten. Het slijten van autobanden is bijvoorbeeld een grote bron van microplastics. Ook als je synthetische kleding (zoals fleece, polyester, acryl of kleding met glitters of een plaatje) draagt en wast komen er plasticdeeltjes vrij.
Een van de belangrijkste bronnen van microplastics is zwerfafval in de natuur. Plastic tasjes of ballonnen breken in de natuur niet af. Ze vallen alleen maar uit elkaar in steeds kleinere stukjes en zijn zo een bron van microplastics.
Wat kun je zelf doen?
Het is nog niet bekend of microplastics een risico zijn voor de gezondheid. Maar microplasticvervuiling is onomkeerbaar en als we niets doen, neemt die vervuiling snel toe. In 2050 gebruiken we volgens schattingen vier keer meer plastics dan nu. We moeten dus met zijn allen proberen om minder microplastics te verspreiden. Op deze manier kun je daarbij helpen:
Gebruik zo min mogelijk (wegwerp)plastic. Dat is best wel lastig, want bijna alles wat we kopen bevat plastic, is van plastic of zit in plastic. Denk aan tasjes, (voedsel)verpakkingen, speelgoed, drinkflesjes, tandenborstels, enzovoort. Tips om minder plastic te gebruiken vind je op milieucentraal.
In Nederland belandt elk jaar zo’n 50 miljoen kilo afval op straat of in de natuur. Ongelofelijk toch? Zo voorkom je zwerfafval:
- Gooi plastic nooit op straat of in de natuur. Zelfs geen kleine dingen, zoals een snoeppapiertje of een sigarettenpeuk.
- Raap af en toe afval op dat in de buurt van je huis ligt. Zo hou je je eigen straat schoon.
Heb je nieuwe verzorgingsproducten nodig? Van dagcrème tot tandpasta, in bijna alles zitten toegevoegde microplastics. Let erop dat je een product kiest zonder toegevoegde microplastics:
- Met de app “Beat the Microbead” check je simpel en snel welke producten plasticvrij zijn.
- Ook zijn er keurmerken om te laten zien welke producten microplasticvrij zijn: let onder andere op het Europees Ecolabel, Cosmos Organic, NaTrue, Demeter en Zero Plastics Inside. Of check de lijst van plasticvrije merken.
Van synthetische kleding komen veel plasticdeeltjes af tijdens het dragen, wassen en drogen. Vooral fleece geeft veel deeltjes af. Welke kleding je dan wel kunt kopen? Dat is een lastige vraag om te beantwoorden. Want andere stoffen, zoals katoen of wol, hebben ook hun milieunadelen, bijvoorbeeld het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Meer over de milieu-impact van kleding lees je op Milieucentraal.
Voor alle kleren geldt dat ze veel impact hebben op het milieu. Wil je duurzamer leven? Koop dan alleen kleding die je echt nodig hebt. Of koop tweedehands.
Tijdens het wassen van synthetische kleding komen per wasbeurt miljoenen microplasticdeeltjes vrij. Op deze manier beperk je het aantal plasticdeeltjes:
- Was (synthetische) kleding alleen als het echt nodig is.
- Er komen meer microvezels vrij als er weinig kleding in de wasmachine zit, dus draai de wasmachine alleen als hij helemaal vol zit.
- Kies voor een kouder en korter programma.
- En stop fleece bij voorkeur niet in de droger, maar droog het aan de lijn.
Hoe minder je autorijdt, hoe minder de banden slijten en hoe minder microplastics je verspreidt. Banden die goed op spanning zijn slijten minder snel. Wissel daarom op tijd de winterbanden om voor zomerbanden en controleer elke twee maanden je bandenspanning.
Beat de microbead
Wist jij dat in bijna alle producten in je badkamer plasticdeeltjes zitten? Met de ‘Beat the microbead app’ check je snel of je plasticvrije producten koopt.
Veelgestelde vragen over microplastics
Nee, in zowel mineraalwater als kraanwater zitten microplastics. Onderzoekers vonden zelfs meer microplastics in water uit flessen dan in kraanwater. Het is dus beter om gewoon kraanwater te drinken. Dat scheelt ook weer (plastic) flessen!
Bij slijtage van speelgoed kunnen microplastics vrijkomen. Het is nog niet bekend of baby’s en kinderen daardoor plasticdeeltjes binnenkrijgen en wat de gezondheidsrisico’s daarvan zijn. Maak je je zorgen? Koop dan liever speelgoed van hout of bamboe.
Glitters zijn eigenlijk microplasticdeeltjes. Wees je daarvan bewust als je glitterkleding of glittermake-up koopt, of als je veel knutselt met glitters. Uit onderzoek van het tv-programma ‘De keuringsdienst van waarde’ blijkt dat ook de glitters die zeggen dat ze biologisch en afbreekbaar zijn, toch veel ‘gewone’ plastics bevatten.
Tijdens het wassen van synthetische kleding komen per wasbeurt miljoenen microvezels vrij. Om dat tegen te gaan zijn er speciale waszakken te koop, die (een deel van) de vezels zouden tegenhouden. Maar werkt dat echt? De Plastic Soup Foundation vindt de vinding een stap in de goede richting, maar heeft ook kritische vragen. Bijvoorbeeld over hoe je de vezels uit de zak op de juiste manier verwijdert. En over of de zak, zelf van plastic, op de duur niet een bron van plasticdeeltjes wordt. De foundation wil daarom graag dat er meer, onafhankelijk onderzoek komt naar de werking van dit soort zakken.
Microbeads zijn een soort microplastic. Met deze term bedoelen we vijf soorten plastic, die je vroeger als bolletjes tegenkwam in scrubs en tandpasta. Fabrikanten in Europa hebben de plastic microbeads inmiddels in bijna alle producten vervangen door natuurlijke materialen, bijvoorbeeld zand of gemalen vruchtenpitten. Het probleem van de microbeads hebben we daarmee voor een groot deel opgelost. Maar het probleem van de microplastics niet, want fabrikanten voegen nog wel gewoon andere plasticverbindingen toe aan hun producten. Inmiddels weten we dat er meer dan honderden microplastic-ingrediënten zijn die fabrikanten op grote schaal gebruiken in verzorgingsproducten en make-up.
