Wat zijn bestrijdingsmiddelen?
Bestrijdingsmiddelen zijn middelen die we gebruiken om onkruid en ongedierte te bestrijden. Op kleine schaal, in of om het huis. Maar ook op grote schaal, op akkers, bollenvelden en in boomgaarden. Bestrijdingsmiddelen heten ook wel gewasbeschermingsmiddelen. Ze beschermen de gewassen tegen schade van buitenaf. Er zijn veel verschillende bestrijdingsmiddelen, die elk verschillende stoffen bevatten. Meer hierover lees je op de website waarzitwatin.nl.
Blootstelling aan bestrijdingsmiddelen
Je kunt op verschillende manieren in aanraking komen met bestrijdingsmiddelen. Bijvoorbeeld:
- als je zelf bestrijdingsmiddelen gebruikt in of om het huis.
- als je groenten of fruit eet waar restjes bestrijdingsmiddelen op zitten.
- als je in de buurt woont van akkers waar de teler bestrijdingsmiddelen gebruikt. Of als je zelf teler bent.
Klachten na gebruik van bestrijdingsmiddelen
Als je bestrijdingsmiddelen in je huis of tuin gebruikt dan kun je ze per ongeluk binnenkrijgen. Bijvoorbeeld als je het middel inademt of als je het binnenkrijgt/inslikt. Je kunt dan last krijgen van:
- misselijkheid en braken
- hoofdpijn
- geïrriteerde luchtwegen
Heb je klachten nadat je een bestrijdingsmiddel hebt gebruikt? Ga zo snel mogelijk naar je huisarts of de spoedeisende hulp. Neem de verpakking met het etiket van het gebruikte bestrijdingsmiddel mee.
Je kunt klachten voorkomen door de gebruiksaanwijzing op de verpakking te lezen. Volg de adviezen op het etiket zorgvuldig op. Voor veel bestrijdingsmiddelen geldt dat je de ruimte waarin je werkt goed moet ventileren. Zo adem je minder schadelijke stoffen in. En tot slot: houd bestrijdingsmiddelen buiten bereik van kinderen.
Vaak is het helemaal niet nodig om bestrijdingsmiddelen te gebruiken. Veel plagen zijn ook op een milieuvriendelijke manier te bestrijden of, nog beter, te voorkomen. Kijk voor tips op beterbestrijden.nl.
Glyfosaat
Een stof waar je waarschijnlijk wel eens over gehoord hebt is glyfosaat. Het is een stof die in onkruidbestrijdingsmiddelen zit. Er is veel discussie over de vraag of glyfosaat wel veilig is. Bijvoorbeeld of het kankerverwekkend is of niet. Internationale instanties hebben hierover verschillende meningen. Dit komt omdat ze andere informatie gebruiken bij hun beoordeling óf op basis van dezelfde informatie andere conclusies trekken. De Europese instanties vinden dat glyfosaat niet kankerverwekkend is.
Glyfosfaat wordt vooral in de landbouw nog gebruikt. Sinds begin 2023 mogen particulieren in Nederland geen glyfosaat meer gebruiken en mogen winkels het ook niet meer aan particulieren verkopen.
Bestrijdingsmiddelen op groenten en fruit
Veel mensen maken zich zorgen om bestrijdingsmiddelen op voedingsmiddelen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) controleert of er te veel resten van bestrijdingsmiddelen op groenten en fruit zitten. Voor ieder bestrijdingsmiddel staat in de wet hoeveel ervan nog op groente en fruit mag zitten. Jaarlijks neemt de NVWA meer dan 4.000 monsters van producten. Gelukkig voldoen bijna alle producten (ongeveer 98%) aan de normen.
Groenten en fruit zijn heel gezond. Het is dus niet verstandig om minder groenten en fruit te gaan eten vanwege bestrijdingsmiddelen. Wil je zorgen dat je zo min mogelijk bestrijdingsmiddelen binnenkrijgt? Kies dan voor biologische producten. Daar zitten weinig of geen bestrijdingsmiddelen op. Dat is ook beter voor de natuur. Bestrijdingsmiddelen doden immers niet alleen de voor het gewas schadelijke planten en insecten. Ze doden ook nuttige planten en beestjes, zoals bijen. Daarnaast komen de bestrijdingsmiddelen via de sloot, de bodem en de lucht ook op andere plekken terecht. Door zo veel mogelijk biologisch te kopen verminderen we met zijn allen het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Biologische producten herken je aan het eko-keurmerk.
Blootstelling aan bestrijdingsmiddelen van akkers, boomgaarden en bollenvelden
Boeren en telers gebruiken bestrijdingsmiddelen om hun gewassen te beschermen tegen ziektes en plagen. In Nederland hebben we veel akkers, boomgaarden en bollenvelden. Het onderzoek Bestrijdingsmiddelen en omwonenden bekeek of mensen die dichtbij bollenvelden wonen in aanraking komen met bestrijdingsmiddelen.
Uit het onderzoek bleek dat omwonenden en telers meer bestrijdingsmiddelen binnenkregen dan andere mensen. De hoeveelheid die zij binnenkregen lag wel onder de risicogrenzen. Dat betekent dat je niet verwacht dat die hoeveelheid leidt tot gezondheidseffecten. Het is nog niet duidelijk wat het risico van alle bestrijdingsmiddelen samen is. En wat dat precies betekent voor de gezondheid van de omwonenden.
Het onderstaande filmpje geeft uitleg over het onderzoek:
Het onderzoek heeft niet gekeken naar akkers en boomgaarden. Maar onderzoekers verwachten dat de blootstelling van omwonenden en telers daar ook hoger is.
Wat is er bekend over de gezondheidsrisico’s?
In bestrijdingsmiddelen zitten stoffen die schadelijk kunnen zijn voor mensen. Of een stof ook echt gezondheidseffecten veroorzaakt hangt af van:
- hoe schadelijk de stof precies is;
- hoe de stof zich in het milieu verspreidt;
- en of je met de stof in aanraking komt. Je kunt alleen ziek worden van een stof als je hem daadwerkelijk binnenkrijgt.
Bestrijdingsmiddelen moeten een strenge toelatingsprocedure doorlopen. Pas daarna mag de mag het middel worden verkocht en gebruikt. Toelatingsprocedures kunnen risico’s echter nooit helemaal uitsluiten.
Buitenlandse onderzoeken
Buitenlands onderzoek laat zien dat bestrijdingsmiddelen gezondheidsrisico’s kunnen veroorzaken. Die onderzoeken hebben vooral gekeken naar mensen die vanwege hun beroep veel in aanraking komen met bestrijdingsmiddelen. Sommige onderzoeken hebben gekeken naar de effecten bij zwangere vrouwen. De onderzoeken laten zien:
- dat er een verband is tussen blootstelling aan bestrijdingsmiddelen tijdens het werk en de ziekte van Parkinson;
- en dat er een verband is tussen blootstelling van zwangere vrouwen aan bestrijdingsmiddelen en ontwikkelingsproblemen bij het kindje. Het gaat dan bijvoorbeeld om de verstandelijke of sociale-emotionele ontwikkeling.
De onderzoeken leveren geen bewijs dat bestrijdingsmiddelen de oorzaak zijn. Maar er is wel reden voor zorg en verder onderzoek. Er zijn nog veel vragen. Zo is het niet duidelijk wélke (combinaties van) stoffen in bestrijdingsmiddelen precies verantwoordelijk zijn. Ook weten we niet of de effecten ook optreden bij een lagere blootstelling. De deelnemers aan de onderzoeken kregen door hun beroep veel bestrijdingsmiddelen binnen. Mensen die niet met bestrijdingsmiddelen werken krijgen veel minder van de stoffen binnen.
Hoe zit het in Nederland?
Er zijn verschillen tussen Nederland en het buitenland die maken dat we de uitkomsten uit de buitenlandse onderzoeken niet zomaar kunnen vertalen naar de Nederlandse situatie. We gebruiken hier bijvoorbeeld deels andere bestrijdingsmiddelen. Ook gebruiken we soms andere technieken om bestrijdingsmiddelen over de velden te spuiten.
In Nederland is minder onderzoek gedaan naar de effecten van bestrijdingsmiddelen. De Nederlandse onderzoeken die we hebben, laten de risico’s die uit buitenlandse onderzoeken komen niet zien. Maar ze nemen de ongerustheid ook niet weg. Sommige Nederlandse onderzoeken vinden namelijk wel aanwijzingen die aansluiten bij de buitenlandse bevindingen. Er is nog veel onduidelijk het effect van bestrijdingsmiddelen op onze gezondheid. Daarom is er meer onderzoek nodig.
Voorzorg
De Gezondheidsraad adviseert om er uit voorzorg vanuit te gaan dat bestrijdingsmiddelen een risico voor de gezondheid vormen. Ook al is nog niet duidelijk hoe groot dat risico in Nederland precies is. De Gezondheidsraad heeft de Nederlandse overheid het volgende geadviseerd:
- Zorg dat telers zo min mogelijk bestrijdingsmiddelen gebruiken. Is het echt nodig? Dan moet de teler kiezen voor het minst schadelijke middel. De overheid moet er streng op letten dat telers veilig werken.
- Houd in de gaten hoeveel bestrijdingsmiddelen telers en omwonenden binnenkrijgen. Bijvoorbeeld door met steekproeven regelmatig de urine te onderzoeken.
- Zorg voor een strengere toelatingsprocedure: kijk extra goed welke bestrijdingsmiddelen we wel en niet toestaan. Beoordeel de stoffen niet los van elkaar, maar houd er rekening mee dat mensen verschillende stoffen binnenkrijgen. En dat die stoffen elkaars werking kunnen versterken.
- Blijf goede, langlopende onderzoeken uitvoeren naar de gezondheidseffecten van bestrijdingsmiddelen.
Het RIVM beveelt daarnaast aan om bij de toelating van nieuwe bestrijdingsmiddelen te onderzoeken of ze effecten op het zenuwstelsel veroorzaken. Nu ontbreekt deze informatie in de toelatingsprocedure.
Uit voorzorg is het beter dat we zo min mogelijk bestrijdingsmiddelen gebruiken én binnenkrijgen. De adviezen van de Gezondheidsraad zijn daarop gericht. Maar er zijn ook dingen die we zelf kunnen doen. Op de pagina Wat kun je zelf doen? lees je daar meer over.