Veebedrijven
In Nederland hebben we veel (grote) veebedrijven. Wat betekenen die bedrijven voor onze gezondheid? Heb je meer kans op gezondheidsklachten als je dichtbij een veebedrijf woont?
Gezondheidseffecten van veebedrijven
In de omgeving van een veebedrijf is er soms stank. Van stank kun je veel last hebben. Sommige mensen veranderen hun dagelijkse gewoonten door geuroverlast. Ze houden bijvoorbeeld de ramen altijd gesloten, of ze willen liever niet thuis zijn. Heb je ernstige geuroverlast? Dan kun je daar stress van hebben en dat kan ook weer gezondheidsklachten veroorzaken. Je kunt bijvoorbeeld last krijgen van hoofdpijn en misselijkheid.
Veebedrijven stoten fijnstof uit. Vooral pluimveebedrijven en varkensbedrijven stoten veel fijnstof uit. Fijnstof van veebedrijven bestaat bijvoorbeeld uit:
- huidschilfers
- deeltjes van veren en haren
- voerdeeltjes
- mestdeeltjes
In fijnstof van veebedrijven zitten ook endotoxinen. Dat zijn kleine stukjes van bepaalde bacteriën. Het zijn dode deeltjes, die geen infecties kunnen veroorzaken. Je kunt er wel luchtwegklachten van krijgen.
Veebedrijven stoten daarnaast ammoniak uit. Dat reageert op grotere afstand van het bedrijf in de lucht ook weer tot fijnstofdeeltjes. Fijnstof dat op die manier ontstaat, noemen we secundair fijnstof. Door de uitstoot van ammoniak dragen veebedrijven bij aan de totale hoeveelheid fijn stof in Nederland, ook op grotere afstand van het bedrijf.
Sommige ziektes kunnen van dieren op mensen overgaan. Dat noemen we zoönosen. Een bekend voorbeeld van een zoönose is Q-koorts. Dat is een ziekte die van geiten op mensen kan overgaan. Tussen 2007 en 2010 werden ongeveer 4.000 mensen in Nederland ziek door de Q-koorts. Inmiddels hebben geiten op geitenbedrijven in Nederland een inenting tegen de Q-koorts gekregen. Hierdoor komt Q-koorts bijna niet meer voor.
We weten niet of mensen die dicht bij een veebedrijf wonen meer kans hebben op een zoönose. Daar hebben we nog weinig onderzoek naar gedaan. We weten wel dat medewerkers van veebedrijven en dierenartsen een grotere kans hebben om bepaalde ziektes van dieren te krijgen. Dat komt waarschijnlijk doordat zij veel in de stallen zijn en de dieren veel aanraken.
Heb je meer gezondheidsklachten als je dichtbij een veebedrijf woont?
Vanaf 2009 voert het RIVM het onderzoek Veehouderij en Gezondheid Omwonenden (VGO) uit. Het doel van dit onderzoek is om te kijken of mensen die dichtbij een veebedrijf wonen vaker gezondheidsklachten hebben. De belangrijkste uitkomsten van het onderzoek tot nu toe zijn:
Mensen die in de buurt van geitenbedrijven wonen, krijgen vaker longontsteking. Het gaat vooral om mensen die binnen 2 kilometer van een geitenbedrijf wonen. Het risico is het grootst binnen 500 meter van een geitenbedrijf. We weten nog niet wat de longontstekingen bij geitenbedrijven veroorzaakt. Het VGO-onderzoek richt zich nu op de vraag waarom mensen die in de buurt van geitenbedrijven wonen vaker longontsteking krijgen. De resultaten van dit onderzoek zijn waarschijnlijk eind 2024 bekend.
Voor mensen die dichtbij pluimveebedrijven wonen zijn de uitkomsten van het onderzoek minder duidelijk. Tussen 2009-2014 kwamen in Brabant en Noord-Limburg ook in de buurt van pluimveebedrijven vaker longontstekingen voor. Maar in de latere onderzoeken bleek dit niet altijd het geval te zijn. In de jaren 2017-2019 kwam wel weer vaker longontsteking voor bij mensen die in de buurt van pluimveebedrijven wonen.
Bij veebedrijven wonen minder mensen met de longziekte COPD. Mensen met COPD die in de buurt van veebedrijven wonen, hebben wel een grotere kans op ernstige klachten. Ze gebruiken ook meer medicijnen.
Bij mensen die dichtbij een veebedrijf wonen, komt astma minder vaak voor. Ook allergieën voor huisstof, pollen, katten en honden komen minder vaak voor. Bij veebedrijven wonen ook minder mensen met de longziekte COPD.
De onderzoekers keken ook of mensen die dicht bij een veestal wonen vaker virussen of resistente bacteriën bij zich dragen. Dat zijn bacteriën die niet dood gaan door de medicijnen die we tegen ze gebruiken. Word je ziek van een resistente bacterie? Dan is het vaak moeilijk om medicijnen te vinden die je beter kunnen maken. In dit onderzoek droegen mensen die dicht bij veestallen wonen niet vaker resistente bacteriën bij zich. Ook kwamen andere ziekteverwekkers, zoals bepaalde virussen, niet vaker voor dicht bij veestallen.
Mensen die in de buurt van veel veebedrijven wonen, hebben vaker een minder goede longfunctie. Het gaat dan om bewoners van huizen met meer dan 15 veebedrijven binnen een cirkel van één kilometer. Dit komt waarschijnlijk door het fijnstof dat direct uit de veebedrijven komt. Vooral mensen met COPD hebben hier last van.
Het onderzoek laat ook zien dat mensen een minder goede longfunctie hebben op momenten dat er veel ammoniak in de lucht zit. Dat geldt ook als je verder van een veebedrijf af woont. Ammoniak is een stof die in de mest en urine van dieren zit. Het komt waarschijnlijk niet door ammoniak zelf dat mensen een minder goede longfunctie hebben. Maar veel ammoniak in de lucht zorgt ervoor dat er extra fijnstof ontstaat en dat veroorzaakt de minder goede longfunctie. Het in de lucht gevormde fijnstof noemen we secundair fijnstof.
Mestbewerking en mestverwerking
In Nederland hebben we meer mest dan we kunnen gebruiken op het land. Boeren moeten daarom hun mest bewerken of verwerken om het te kunnen gebruiken of verkopen. Soms gebeurt dat op de boerderij zelf en soms op een speciaal bedrijf.
Mestbewerken is het behandelen van mest zonder het echt te veranderen. Denk aan mengen, roeren, drogen of verhitten en het scheiden van dikke en dunne mest.
Mestverwerken is het veranderen van mest in een ander product. Denk aan vergisten of composteren van mest.
Mestbewerking en mestverwerking kunnen gezondheidsrisico’s opleveren. De risico’s zijn deels hetzelfde als die van veebedrijven: geurhinder, luchtvervuiling en infectieziekten die van dieren op mensen kunnen overgaan. Bij het ene bedrijf zullen de risico’s of zal de hinder groter zijn dan bij het andere bedrijf. Dat is afhankelijk van hoe het bedrijf de mest bewerkt of verwerkt. Als de mestbewerking of mestverwerking binnen (in een gesloten systeem) plaatsvindt, is er weinig risico op verspreiding en overlast. Als het werk of de opslag (deels) buiten plaatsvindt kunnen de risico’s en de overlast groter zijn.
Bij sommige bedrijven levert ook het verkeer van en naar het bedrijf veel overlast op. Soms zijn er ook zorgen over de veiligheid van het bedrijf. Heb je overlast van een bedrijf? Meld dit dan bij het milieuloket van je provincie.
Wat kun je doen bij geurhinder?
Als je last hebt van geurhinder lijkt het misschien lastig om hier iets aan te doen. Toch kunnen kleine stappen uiteindelijk voor verbetering zorgen.
Praat met de veroorzaker van de stank. Ook hij kan het probleem misschien niet gelijk oplossen. Maar als hij niet weet dat zijn buren er last van hebben, gebeurt er sowieso niets.
Heb je last van stank door veebedrijven? Meld dit dan bij je gemeente of bij het milieuloket van de provincie. Er is misschien niet direct iets aan de geurhinder te doen. Maar het is belangrijk dat de gemeente en de provincie weten dat mensen last hebben.
Woon je in een gebied met veebedrijven? Hou de ontwikkelingen om je heen in de gaten. Zorg dat je op tijd weet of een bedrijf zich wil uitbreiden of vestigen. Je kunt dan vaak meepraten over de ontwikkelingen.
Veranderingen in je omgeving en de omgevingswet
Sinds 1 januari 2024 geldt de Omgevingswet in Nederland. De Omgevingswet regelt van alles over de omgeving waarin we wonen en werken. In de Omgevingswet is er veel aandacht voor gezondheid. Komt er ergens bijvoorbeeld een nieuwe weg of een nieuwe wijk, een bedrijf of een windmolen? Dan moet de gemeente afwegen wat dat betekent voor de gezondheid van de mensen die daar wonen. Of van de mensen die er straks komen te wonen. Veel gemeenten vragen hierover advies aan hun GGD.
Gaat er iets veranderen in jouw omgeving en maak je je ongerust over je gezondheid? Komt er bijvoorbeeld een nieuw veebedrijf in de buurt? Dan kun je bij je gemeente navragen hoe zij gezondheid heeft meegenomen en afgewogen.
Hoe kun je de gezondheidsrisico’s van veebedrijven beperken?
In Nederland leven vee en mensen nu eenmaal dicht bij elkaar. Wat kun je zelf doen om de gezondheidsrisico’s van veebedrijven te beperken?
Bewust kiezen
Denk je erover om je kind naar een agrarische kinderopvang te brengen? Lees meer over de voor- en nadelen van kinderopvang op de boerderij.
Ga je verhuizen of zoek je een school of kinderdagverblijf voor je kind?
De luchtkwaliteit verbetert sterk als je iets verder weg bent van een drukke weg of een veebedrijf.
Bewust eten
Veebedrijven veroorzaken luchtvervuiling en geurhinder. Wil je zelf zorgen voor minder luchtvervuiling door veebedrijven? Probeer dan om wat minder vlees, eieren en zuivel (melk, yoghurt, kaas) te eten. Door (soms) plantaardig te eten bespaar je energie en draag je bij aan een gezonde omgeving. Lees meer over gezond vegetarisch of veganistisch eten.
Veelgestelde vragen over veebedrijven
Ja, als je COPD-patiënt bent of gevoelige luchtwegen hebt, dan kun je meer last hebben van je ziekte als je in de buurt van veel veebedrijven woont. Mensen met COPD die in de buurt van veebedrijven wonen, gebruiken ook meer medicijnen dan COPD-patiënten die verder weg wonen.
Ja, dat kan. Mensen in de hele regio hebben een minder goede longfunctie op momenten dat er veel ammoniak in de lucht zit. Gezonde mensen merken daar waarschijnlijk niets van. Maar mensen die al last van hun longen hebben, kunnen het wel merken. Zij kunnen meer last hebben van kortademigheid.
In de buurt van geitenbedrijven en mogelijk ook in de buurt van pluimveebedrijven komen vaker longontstekingen voor. De andere effecten op de luchtwegen zien we bij alle soorten veebedrijven.
Uit het onderzoek blijkt dat mensen die minder dan twee kilometer van een geitenbedrijf wonen, een iets grotere kans hebben op een longontsteking. Bij een kleinere afstand neemt het risico op longontsteking toe. Het risico is het grootst binnen 500 meter van een geitenbedrijf. Daarnaast is er ook meer risico op longontsteking als er meer geitenbedrijven in de omgeving van de woning zijn.
Mensen die wonen in gebieden met een slechte luchtkwaliteit hebben meer kans om corona te krijgen. Ook zijn de klachten erger, waardoor meer mensen overlijden. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM, Universiteit Utrecht, Wageningen University & Research en GGD GHOR Nederland.
