Zijn grote stallen ongezond?
In Nederland leven vee en mensen dicht op elkaar. In 2021 hadden we in Nederland ongeveer 100 miljoen kippen, ruim 11 miljoen varkens en bijna 4 miljoen koeien. Net na de tweede wereldoorlog waren er in Nederland vooral veel kleine boerenbedrijfjes. Vanaf die tijd is het aantal boerenbedrijven verminderd. Maar de bedrijven die er zijn, zijn veel groter geworden. Sommige bedrijven zijn zo groot dat we ze megastallen noemen.
Sommige mensen vragen zich af of het ongezond is om dicht bij een groot veebedrijf te wonen. Zij maken zich zorgen om verschillende dingen die ongezond kunnen zijn, zoals stank, fijnstof en endotoxinen en ziekten die van dieren op mensen kunnen overgaan.
Stank
In de omgeving van een veebedrijf is er vaak stank. Van stank kun je veel last hebben. Sommige mensen veranderen hun dagelijkse gewoonten door de stank. Ze houden bijvoorbeeld de ramen altijd gesloten, of ze willen liever niet thuis zijn. Heb je ernstige stankhinder? Dan kun je daar stress van hebben en dat kan ook weer gezondheidsklachten veroorzaken. Je kunt bijvoorbeeld last krijgen van hoofdpijn en misselijkheid.
Fijnstof en endotoxinen
Als we het over fijnstof hebben dan denk je vooral aan het verkeer en aan de industrie. Maar ook veebedrijven stoten fijnstof uit. Van de veebedrijven stoten de pluimveebedrijven en de varkensbedrijven het meeste fijnstof uit. Fijnstof bestaat uit hele kleine deeltjes, die je niet kunt zien met het blote oog. Fijnstof van veebedrijven bestaat bijvoorbeeld uit:
- huidschilfers
- deeltjes van veren en haren
- voerdeeltjes
- en mestdeeltjes
In fijnstof van veebedrijven zitten ook endotoxinen. Dat zijn kleine stukjes van bepaalde bacteriën. Het zijn dode deeltjes, die geen infecties kunnen veroorzaken. Je kunt er wel luchtwegklachten van krijgen. Veebedrijven stoten daarnaast ammoniak uit. Dat reageert in de lucht ook weer tot fijnstofdeeltjes. Fijnstof dat op die manier ontstaat noemen we secundair fijnstof.
Ziekten die van dieren op mensen kunnen overgaan (zoönosen)
Sommige ziektes kunnen van dieren op mensen overgaan. Dat noemen we zoönosen. Een bekend voorbeeld van een zoönose is Q-koorts. Dat is een ziekte die van geiten op mensen kan overgaan. Tussen 2007 en 2010 werden ongeveer 4.000 mensen in Nederland ziek door de Q-koorts. Inmiddels hebben geiten op geitenbedrijven in Nederland een inenting tegen de Q-koorts gekregen. Hierdoor komt Q-koorts bijna niet meer voor.
We weten niet of mensen die dicht bij een veebedrijf wonen meer kans hebben op een zoönose. Daar hebben we nog weinig onderzoek naar gedaan. We weten wel dat medewerkers van veebedrijven en dierenartsen een grotere kans hebben om bepaalde ziektes van dieren op te lopen. Dat komt waarschijnlijk doordat zij veel in de stallen zijn en de dieren veel aanraken.
Heb je meer gezondheidsklachten als je dicht bij een veebedrijf woont?
Vanaf 2009 voert het RIVM het onderzoek Veehouderij en Gezondheid Omwonenden (VGO) uit. Het doel van dit grote onderzoek is om te kijken of mensen die dicht bij veebedrijven wonen daar gezondheidsklachten van kunnen hebben. De belangrijkste uitkomsten van het onderzoek gaan over:
- het aantal mensen dat longontsteking krijgt;
- het aantal mensen dat astma krijgt of allergisch is;
- de longfunctie van mensen die in de buurt van veebedrijven wonen;
- en de vraag of mensen die in de buurt van veebedrijven wonen vaker bepaalde ziekteverwekkers bij zich dragen.
De onderzoekers bekeken op basis van huisartsengegevens uit Brabant en Noord-Limburg of mensen die in de buurt van veebedrijven wonen vaker longontstekingen hebben. De onderzoekers keken eerst naar de gegevens uit de jaren 2009-2013. Later keken zij ook naar de gegevens uit de jaren 2014-2016 en 2017-2019 . En ze keken zij ook naar de gegevens uit Overijssel, Gelderland en Utrecht.
Meer longontsteking bij geitenbedrijven
Omwonenden van veebedrijven krijgen vaker longontsteking. Dat blijkt uit een vergelijking van plattelandsgemeenten in verschillende regio’s van Nederland. Het onderzoek geeft dat het vooral gaat om mensen die binnen 1 tot 2 kilometer van een geitenbedrijven wonen.
We weten nog niet wat de longontstekingen bij geitenbedrijven veroorzaakt. Het is wel zeker dat ze niet door de Q-koorts bacterie komen. Het onderzoek richt zich nu op de vraag waarom mensen die in de buurt van geitenbedrijven wonen vaker longontsteking krijgen. Meer uitleg over dat onderzoek vind je in het volgende filmpje.
Pluimveebedrijven
Voor de mensen die bij pluimveebedrijven wonen zijn de uitkomsten van het onderzoek minder duidelijk. In de periode 2009-2014 kwamen in Brabant en Noord-Limburg ook in de buurt van pluimveebedrijven vaker longontstekingen voor. Maar in de latere onderzoeken bleek dit niet altijd het geval te zijn. In de jaren 2017-2019 kwam wel weer vaker longontsteking voor bij mensen die in de buurt van pluimveebedrijven wonen.
Minder astma en allergieën
Bij mensen die dicht bij een veebedrijf wonen komt astma minder vaak voor. Ook allergieën voor huisstof, pollen, katten en honden komen minder vaak voor. Bij veehouderijen wonen ook minder mensen met de longziekte COPD. Maar de mensen met COPD die in de buurt van veel veebedrijven wonen, hebben wel een grotere kans op ernstige klachten. Ze gebruiken ook meer medicijnen.
Minder goede longfunctie
Mensen die in de buurt van veel veebedrijven wonen hebben vaker een minder goede longfunctie. Het gaat dan om bewoners van huizen met meer dan 15 veebedrijven binnen een cirkel van een kilometer. Dit komt waarschijnlijk door het fijnstof dat direct uit de veebedrijven komt. Vooral mensen met COPD hebben hier last van.
Het onderzoek laat ook zien dat mensen een minder goede longfunctie hebben, op momenten dat er veel ammoniak in de lucht zit. Dat geldt ook als je verder van een veebedrijf af woont. Ammoniak is een stof die in de mest van dieren zit. Het komt waarschijnlijk niet door ammoniak zelf dat mensen een minder goede longfunctie hebben. Maar veel ammoniak in de lucht zorgt ervoor dat er extra fijnstof ontstaat en dat veroorzaakt de minder goede longfunctie. We noemen dat secundair fijnstof.
Hoe nu verder?
De onderzoekers keken ook of mensen die dicht bij een veestal wonen vaker virussen of resistente bacteriën bij zich dragen. Dat zijn bacteriën die niet dood gaan door de medicijnen die we tegen ze gebruiken. Word je ziek van een resistente bacterie? Dan is het vaak moeilijk om medicijnen te vinden die je beter kunnen maken. In dit onderzoek droegen mensen die dicht bij veestallen wonen niet vaker resistente bacteriën bij zich. Ook kwamen andere ziekteverwekkers, zoals bepaalde virussen, niet vaker voor dicht bij veestallen.