Hoogspanning

We kunnen niet meer zonder elektriciteit in huis. Die elektriciteit komt via een netwerk van hoogspanningslijnen, ondergrondse kabels en transformatorhuisjes naar ons toe. Er zijn aanwijzingen dat hoogspanningslijnen gezondheidsrisico’s kunnen veroorzaken voor kinderen.

Elektromagnetische velden

Door de stroom die er door heen gaat veroorzaken hoogspanningslijnen, ondergrondse kabels en transformatorhuisjes een elektromagnetisch veld. Elk elektromagnetisch veld heeft twee belangrijke kenmerken:

  1. De sterkte van het veld
    Hoe meer stroom ergens doorheen gaat, hoe sterker het elektromagnetisch veld. De sterkte van een elektromagnetisch veld drukken we uit in tesla of microtesla. De sterkte neemt snel af als de afstand toeneemt. De elektromagnetische velden zijn dus het sterkst direct onder de draden van hoogspanningslijnen. Of direct naast een trafohuisje.
  2. De frequentie van het veld
    De frequentie drukken we uit in hertz (Hz). Velden rond hoogspanningslijnen, ondergrondse kabels en trafohuisjes hebben een frequentie van 50 hertz. Dat is heel laag. Daarom noemen we ze ook wel extreem laagfrequente velden, of afgekort: ELF-velden.
Hoogspanningsmast

Wat zijn de risico’s van ELF-velden bij hoogspanningslijnen?

ELF-velden kunnen effect hebben op de gezondheid. Die effecten hangen af van de sterkte van het veld en van hoe lang je in zo’n veld verblijft. Hieronder vertellen we over wat je kan ervaren als je in de buurt komt van een ELF-veld en wat de risico’s zijn van blootstelling op de lange termijn.

Elektrogevoeligheid

Mensen die zichzelf elektrogevoelig noemen, wijzen elektromagnetische velden aan als de oorzaak van hun klachten. Die klachten bestaan uit bijvoorbeeld hoofdpijn, vermoeidheid en duizeligheid. Maar onderzoeken hebben tot nu toe niet bewezen dat de klachten inderdaad door elektromagnetische velden komen. Waar de klachten dan wél door komen, weten we niet. De Gezondheidsraad, het RIVM en de GGD-en houden de resultaten van nieuwe onderzoeken goed in de gaten.

Lichtflitsen en tintelingen

Als je in een heel sterk ELF-veld bent dan kunnen er elektrische stroompjes in je lichaam ontstaan. Daardoor kun je bijvoorbeeld lichtflitsen zien of tintelingen voelen. In Nederland hebben we een norm om ons te beschermen tegen te sterke ELF-velden. De grens is 100 microtesla. In de woonomgeving liggen de veldsterktes overal ruim onder deze grens, ook recht onder een hoogspanningslijn of direct naast een trafohuisje.

Trafohuisje

Leukemie en hersentumoren bij kinderen

Uit onderzoek blijkt dat kinderen tot 15 jaar die vlakbij een hoogspanningslijn wonen ongeveer twee keer meer kans hebben om leukemie te krijgen dan andere kinderen. Dat geldt alleen voor kinderen die wonen in een ELF-veld dat sterker is dan 0,4 microtesla. Het is niet bekend hóe ELF-velden leukemie bij kinderen kunnen veroorzaken. Het is dan ook nog niet helemaal zeker dat deze velden echt de oorzaak zijn. Er kunnen andere, nog onbekende oorzaken zijn.

Als we ervan uitgaan dat de ELF-velden inderdaad de oorzaak zijn, dan krijgt in Nederland één kind per twee jaar hierdoor leukemie. In totaal krijgen in Nederland in een periode van twee jaar ongeveer 270 kinderen leukemie. De kans dat een kind leukemie krijgt, is dus erg klein, óók in de buurt van een hoogspanningslijn.

Daarnaast hebben kinderen die in een veld wonen van meer dan 0,4 microtesla een grotere kans op een hersentumor. De kans op een hersentumor is bij kinderen die dichtbij een hoogspanningslijn wonen bijna anderhalf keer zo groot. Ook hiervoor geldt dat het niet zeker is dat de ELF-velden echt de oorzaak zijn. Die onzekerheid is bij hersentumoren groter dan bij leukemie.

Risico hoogspanningsmast kind

Blootstelling van kinderen aan ELF-velden voorkomen

Omdat we vermoeden dat ELF-velden een risico kunnen zijn voor kinderen, vinden we het beter als kinderen tot 15 jaar er niet langdurig in verblijven. Dit advies van de Gezondheidsraad en GGD’en geldt voor plekken met een veldsterkte van meer dan 0,4 microtesla. Niet alleen bij hoogspanningslijnen, maar ook bij trafohuisjes en ondergrondse kabels.

Met ‘langdurig verblijven’ bedoelen we dat kinderen minstens een jaar een groot deel (14 tot 18 uur) per dag op die plek zijn. In de praktijk gaat het dus vooral om de eigen woning van kinderen.

Veilige afstand

Het gebied waar het magneetveld sterker is dan 0,4 microtesla (gemiddeld over een heel jaar) noemen we de magneetveldzone. Dit is het gebied waar kinderen onder de 15 jaar beter niet langdurig kunnen verblijven. Hieronder beantwoorden we enkele vragen over veilige afstanden tot verschillende soorten hoogspanningslijnen.

De breedte van de magneetveldzone hangt bij een bovengrondse hoogspanningslijn af van:

  • de hoeveelheid stroom die door de draden gaat
  • de onderlinge afstand tussen de draden
  • en de volgorde waarin de draden aan de mast hangen

De breedte van de magneetveldzone verschilt dus per hoogspanningslijn.

De magneetveldzone is bij ondergrondse lijnen veel smaller dan bij bovengrondse lijnen. Bij ondergrondse hoogspanningslijnen gaat het om ongeveer 5 tot 15 meter aan beide kanten van de lijn.

Meestal is de magneetveldzone aan één kant van een transformatorhuisje groter dan aan de andere drie kanten. Aan de kant met het sterkste veld is het magneetveld binnen 1,5 tot 4 meter van de muur zwakker dan 0,4 microtesla. Aan de andere drie kanten is het magneetveld al bij de muur van het trafohuisje zwakker dan 0,4 microtesla.

Wat kun je verder doen om blootstelling te voorkomen?

Het is nog niet helemaal zeker dat ELF-velden een risico zijn voor kinderen. Daarvoor is meer onderzoek nodig. Maar voor de zekerheid kun je alvast de volgende dingen doen.

Check voor je een huis koop of huurt of er een hoogspanningslijn of transformatorhuisje in de buurt is

Ga je een huis kopen of huren? Check dan of er een hoogspanningslijn of transformatorhuisje in de buurt is. Dit is niet altijd makkelijk op kaarten te controleren. Ga dus zelf kijken of vraag het na bij de makelaar. Het is goed om van te voren na te denken of je het erg vindt om dichtbij een hoogspanningslijn of transformatorhuisje te wonen. Dat hoeft zeker niet voor iedereen een probleem te zijn.

Check of je huis in de magneetveldzone van een hoogspanningslijn of transformatorhuisje ligt

Woon je dichtbij een hoogspanningslijn of transformatorhuisje? Meet dan eventueel de afstand en kijk of jouw woning in de magneetveldzone valt. Kom je er niet uit? Neem dan contact op met je GGD. Verplaats, als dat kan, de slaapkamers van de kinderen naar de kant van het huis die verder weg ligt. Of verplaats het kinderbed naar de muur die verder weg ligt. Er zijn geen middelen om je af te schermen tegen ELF-velden.

Verminder je blootstelling aan ELF-velden van apparaten in huis

Ook elektrische apparaten in huis veroorzaken ELF-velden, maar die zijn meestal zwak. Bovendien ben je er meestal niet zo lang dichtbij. Wil je toch minder in aanraking komen met ELF-velden? Zorg dan voor meer afstand tot apparaten waar je lang dichtbij bent, zoals je wekkerradio. En haal de stekker uit het stopcontact als je een apparaat een tijdje niet gebruikt. Het apparaat geeft dan geen elektrisch en geen magnetisch veld.

Veelgestelde vragen over hoogspanning en hoogspanningslijnen

Dat hangt in de eerste plaats af van je gezinssituatie. Er zijn aanwijzingen dat kinderen die dichtbij een hoogspanningslijn wonen meer kans hebben om leukemie te krijgen. De GGD adviseert daarom om kinderen niet te laten wonen binnen de magneetveldzone van een hoogspanningslijn. Aan de andere kant is de kans dat een kind leukemie krijgt heel erg klein. Oók als het onder een hoogspanningslijn woont.

Ligt de nieuwe woning in de magneetveldzone van een hoogspanningslijn en heb je (jonge) kinderen? Of ben je van plan om een gezin te beginnen? Dan is het belangrijk om zelf af te wegen of je dicht bij een hoogspanningslijn wilt wonen.

Die vraag is niet zo makkelijk met ja of nee te beantwoorden. Voor scholen en kinderdagverblijven geldt dat kinderen er veel minder tijd per dag zijn dan thuis. Terwijl de onderzoeken hebben gekeken naar wonen in de buurt van een hoogspanningslijn. En dus naar een behoorlijke lange blootstelling elke dag. Het zou kunnen dat het risico kleiner of helemaal afwezig is bij een kortere blootstelling. Bovendien komt het bij scholen of kinderdagverblijven voor dat slechts een deel van het gebouw binnen de magneetveldzone ligt. Kinderen zijn dan mogelijk niet de hele tijd in de magneetveldzone.

Overstappen naar een andere locatie kan ook nadelen of risico’s met zich meebrengen. Bijvoorbeeld het oversteken van een drukke weg. Het is dan ook het beste dat ouders kijken naar hun eigen situatie en bepalen wat de beste keuze is.

Op de website van het RIVM vind je een kaart die voor elke bovengrondse hoogspanningslijn aangeeft hoe breed de magneetveldzone ongeveer is. Kom je er niet uit? Neem dan contact op met je GGD.

Bij het Kadaster kun je een CLIK-oriëntatieverzoek doen. Je kunt dan precies zien waar ondergrondse elektriciteitskabels liggen. Dit kost wel geld.

Ja, dat mag. Er zijn geen regels die transformatorhuisjes bij huizen verbieden. Er zijn ook geen wettelijke regels voor een maximale sterkte van het magneetveld rond transformatorhuisjes. Een eigenaar of beheerder is dus niet verplicht om maatregelen te nemen. Ook niet als een woning in een magneetveld ligt dat sterker is dan 0,4 microtesla.

In de praktijk zien we dat het ELF-veld rond transformatorhuisjes heel snel afneemt. Meestal is het extreem laagfrequente veld aan één kant van het transformatorhuisje hoger dan aan de andere drie kanten. Aan de kant met het sterkste veld is het ELF-veld binnen anderhalf tot vier meter van de muur zwakker dan 0,4 microtesla.

De GGD adviseert om langdurige blootstelling van kinderen aan ELF-velden sterker dan 0,4 microtesla te voorkomen. Er zijn gemeenten die zich aan het GGD-advies houden en geen transformatorhuisjes direct naast woningen toestaan.

Tegen de muur van een woning die grenst aan een transformatorruimte kan de sterkte van het magneetveld hoger zijn dan 0,4 microtesla. In de meeste gevallen is de sterkte van het magneetveld op meer dan 4 meter afstand in ieder geval lager dan 0,4 microtesla. Je kunt er dus voor kiezen om de kinderslaapkamer niet dicht bij het transformatorhuisje te maken. Is dat niet mogelijk? Dan kun je het bed zo ver mogelijk van het transformatorhuisje zetten.

Kinderen zijn meestal maar kort in een speeltuintje, zelfs als ze er dagelijks spelen. Er is daarom geen reden om niet in zo’n speeltuintje te spelen.

Die nieuwe masten heten Wintrack-masten. De magneetveldzone van Wintrack-masten is smaller dan bij de traditionele Donau-masten. Hoe smaller de magneetveldzone, hoe makkelijker het is om een tracé te vinden in gebieden waar veel mensen wonen. Daarom gebruikt de beheerder van het hoogspanningsnet, TenneT, voor nieuwe hoogspanningslijnen tegenwoordig deze nieuwe masten.

Vanaf 2005 geldt in Nederland het voorzorgbeleid. Dat betekent dat de rijksoverheid niet wil dat er nieuwe hoogspanningslijnen komen dichtbij woningen, scholen en kinderdagverblijven. Andersom is het ook niet de bedoeling om in de buurt van hoogspanningslijnen nieuwe woningen, scholen en kinderdagverblijven te bouwen. Gemeenten en provincies mogen afwijken van het voorzorgsbeleid, maar ze moeten dan wel uitleggen waarom ze dat doen.

Ook interessant

In huizen waar wordt gerookt, hebben kinderen meer gezondheidsklachten.
Roken in huis
De voor- en nadelen van agrarische kinderopvang op een rij.
Informatie over agrarische kinderopvang