PFAS

Wat zijn PFAS?

PFAS zijn poly- en perfluoralkylstoffen. Het is een groep van duizenden chemische stoffen. Bekende voorbeelden zijn PFOS, PFOA en GenX. PFAS worden door de mens gemaakt. Ze worden in heel veel producten en productieprocessen gebruikt. Er is steeds meer bekend over hoe schadelijk de stoffen zijn voor mensen en het milieu. We weten dat deze stoffen:

  • slecht afbreken
  • zich makkelijk verspreiden
  • en zich ophopen in planten, dieren en mensen

Hierdoor zitten PFAS overal in onze omgeving en blijven ze daar lang.
In het nieuws hoor je vaak over bepaalde gebieden in Nederland waar PFAS een probleem is. Bijvoorbeeld de omgeving van Dupont/Chemours in Dordrecht en de Westerschelde. Maar PFAS zijn niet alleen in die gebieden een probleem. Overal in Nederland zitten PFAS in de bodem, in het (grond)water, in planten en in dieren. Via ons eten en drinken komen deze stoffen ook in ons lichaam terecht.

Wat zijn de gezondheidsrisico’s?

Een aantal PFAS is schadelijk voor mensen. Vooral over PFOA en PFOS is veel bekend. Zo weten we dat ze:

  • slecht kunnen zijn voor je immuunsysteem;
  • je lever kunnen beschadigen;
  • kunnen zorgen voor een hoger cholesterol;
  • een hoge bloeddruk en problemen tijdens de zwangerschap kunnen veroorzaken;
  • schadelijk kunnen zijn voor de ontwikkeling van ongeboren kinderen (iets lager geboortegewicht);
  • mogelijk kanker veroorzaken. Onderzoek naar jarenlange, hoge blootstelling aan PFOA laat een verband zien met nierkanker en zaadbalkanker.

Of je ziek wordt, hangt af van hoeveel je in de loop van de tijd binnenkrijgt. Als je lange tijd PFAS binnenkrijgt, is de kans groter dat het effect heeft op je gezondheid. Van de effecten die we hierboven noemen, verwachten we de effecten op het immuunsysteem als eerste.

Nederlanders krijgen te veel PFAS binnen

De meeste PFAS krijg je binnen via je eten en drinkwater. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat we alleen al via ons eten en drinkwater méér PFAS binnenkrijgen dan veilig is volgens de gezondheidskundige grenswaarde. Die waarde geeft aan welke blootstelling geen gezondheidsrisico’s geeft en dus nog veilig is.

Als je lange tijd meer binnenkrijgt dan die grenswaarde, dan neemt de kans op gezondheidseffecten toe. Dat betekent niet dat je er ook daadwerkelijk ziek van wordt. Dat hangt ook af van veel andere zaken, zoals erfelijke aanleg, leefstijl en of je andere ziekten hebt. Het RIVM adviseert de overheid ervoor te zorgen dat mensen minder PFAS binnenkrijgen.

Je krijgt dus vooral PFAS binnen via je eten en het drinkwater. Je kunt daarnaast ook PFAS binnenkrijgen:

  • Als je zwemt in zwemwater met PFAS. Vooral als je zwemwater inslikt.
  • Als je grond inslikt waar PFAS in zitten. Jonge kinderen kunnen bijvoorbeeld grond binnenkrijgen als ze tijdens het spelen hun vieze handen in hun mond steken. Je kunt ook ‘extra’ PFAS binnenkrijgen als je regelmatig groenten eet van met PFAS vervuilde bodem.
  • Als je stofdeeltjes met PFAS inademt. Bij het gebruiken van producten met PFAS kunnen stofdeeltjes vrijkomen in de lucht. Stof in huis kan daardoor PFAS stofdeeltjes bevatten. Bij bepaalde fabrieken komen stofdeeltjes met PFAS rechtstreeks uit de schoorsteen.
  • Als je smeermiddelen of impregneermiddelen met PFAS gebruikt. Je kunt dan stofdeeltjes inademen of via je handen binnenkrijgen.

Blootstelling verminderen is lastig

Je kunt zelf niet zoveel doen om te voorkomen dat je PFAS binnenkrijgt. PFAS zitten bijna overal in onze omgeving en dus ook in al onze voedingsmiddelen en in het water. Voldoende water drinken en gevarieerd eten zijn belangrijk om gezond te blijven, ook al krijg je er een beetje PFAS mee binnen. Als je zorgt dat je veel verschillende voedingsmiddelen eet, voorkom je dat je vaak voedingsmiddelen eet waar meer schadelijke stoffen in zitten.

Eieren van eigen kippen bevatten soms te veel PFAS

Uit onderzoek blijkt dat in eieren van hobbykippen soms teveel PFAS zitten. De Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA) heeft hier verspreid over het land onderzoek naar gedaan. De verschillen tussen eieren waren groot. In sommige eieren zaten te veel PFAS en in anderen niet. Je kunt niet aan een ei zien dat er te veel PFAS in zitten. Ook weten we niet wat de bron van de aangetroffen PFAS is.

Het is daarom het meest veilig om eieren uit de supermarkt, van speciaalzaken of van de markt te eten. Wil je toch eieren van eigen kippen eten? Eet dan niet alleen je eigen eieren, maar wissel ze af met eieren uit de supermarkt. Meer over PFAS in eieren van hobbykippen lees je op de site van het voedingscentrum.

Gebieden met extra adviezen

In sommige gebieden en op bepaalde plekken in Nederland zitten meer PFAS, vooral in de bodem en het (grond)water. Dat komt doordat daar bedrijven zitten of hebben gezeten die PFAS maken of gebruiken. Voor de bewoners van die gebieden gelden soms extra adviezen om hun blootstelling te verminderen. Er gelden extra adviezen:

Mogelijk zitten er ook PFAS in de bodem op de plek van kleinere bedrijven die (producten met) PFAS maken of gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan een textielfabriekje of aan een brandweerkazerne. De overheid doet op verschillende plekken bodemonderzoek om in beeld te krijgen of er op zulke plekken (meer) PFAS in de bodem zitten.

Hoe komen PFAS in onze omgeving?

De meeste stoffen komen in het milieu door vervuiling vanuit fabrieken. Maar ze kunnen ook in het milieu komen via consumentenproducten. PFAS kunnen vast of los zitten in een product.

Loszittende PFAS zitten in onder andere blusschuim, impregneermiddel voor kleding en meubels, skiwax en smeermiddel. Loszittende PFAS komen vrij als je dat product gebruikt. Bijvoorbeeld als je je fietsketting smeert of als je je tent waterdicht maak. Of als de brandweer een brand blust met schuim met PFAS er in.

Vastzittende PFAS zitten in bijvoorbeeld de antiaanbaklaag van pannen, tapijten, (regen)kleding, bakpapier en pizzadozen. Vastzittende PFAS komen vrij als je het product verkeerd gebruikt. Bijvoorbeeld als je krassen maakt in de antiaanbaklaag van je pan of als je de pan te heet maakt voordat je er iets in doet.

Voor alle producten geldt dat er PFAS in het milieu komen als je het product uiteindelijk weggooit. Deze stoffen breken niet af en het is lastig om ze te verbranden in de afvalverbranding.

PFAS-vrije producten kopen

PFAS zitten in heel veel spullen en producten. De Nederlandse overheid werkt samen met andere Europese landen aan een verbod op deze stoffen als ze niet echt nodig zijn.

Tot die tijd kun je als consument al proberen om de hoeveelheid in het milieu en je eigen blootstelling te verminderen. Koop bij voorkeur PFAS-vrije producten. Zo verminderen we uiteindelijk met zijn allen de hoeveelheid van deze stoffen in ons milieu. Producten die vaak PFAS bevatten zijn:

  • pannen met een antiaanbaklaag
  • bakpapier
  • buitensport- en regenkleding
  • cosmetica
  • impregneermiddel (bijvoorbeeld voor kleding)
  • ski-wax
  • smeermiddel (bijvoorbeeld voor je fietsketting)
  • tapijt
  • tapijtreiniger
  • pizzadozen

Het is niet zo dat in deze producten altijd PFAS zitten, er zijn gelukkig steeds meer PFAS-vrije merken. Meestal vermelde die die merken op de verpakking dat ze ‘PFAS-vrij’ zijn. Wil je zeker weten waar je aan toe bent? Dan kun je de leverancier om informatie vragen. Die moet jou die informatie binnen 45 dagen gratis geven.

Veelgestelde vragen over PFAS

Ja, je kunt gewoon kraanwater blijven drinken. De hoeveelheid PFAS die je met kraanwater binnenkrijgt, is klein. Voldoende water drinken is belangrijk om gezond te blijven.

Op veel plekken kun je gewoon groenten uit je eigen moestuin blijven eten. Voor twee gebieden gelden extra adviezen:

Regio Dordrecht
Het RIVM adviseert om geen groenten en fruit meer te eten uit moestuinen binnen een straal van 1 kilometer van DuPont/Chemours.

Gewassen uit moestuinen die verder dan een kilometer van het chemiebedrijf Dupont/Chemours in Dordrecht liggen kunnen gegeten worden. Voor een aantal van deze moestuinen adviseert het RIVM om het eten van gewassen af te wisselen met groenten en fruit uit de supermarkt.

Helmond
Het RIVM adviseert ook om geen groenten en fruit meer te eten uit volkstuinencomplex Sluisdijk in Helmond. Naar andere moestuinencomplexen in Helmond heeft het RIVM nu geen onderzoek gedaan. Ook hier is meer onderzoek nodig om te kunnen zeggen of het eten moestuingroenten uit gebied kan leiden tot gezondheidseffecten.

Het is het meest veilig om eieren uit de supermarkt, van speciaalzaken of van de markt te eten. Wil je toch eieren van eigen kippen eten? Eet dan niet alleen je eigen eieren, maar wissel ze af  met eieren uit de supermarkt.

Vis uit de winkel kun je gewoon blijven eten. Daarin zitten weinig PFAS. Het Voedingscentrum raadt af om regelmatig zelfgevangen zoetwatervis te eten. Daarin zitten soms te veel PFAS en daarnaast kunnen er ook andere ongezonde stoffen in zitten, zoals zware metalen, PCB’s en dioxines.

Vis uit de Westerschelde
In de Westerschelde zitten verhoogde concentraties PFAS. Vanwege de hoeveelheid PFAS die vis (wijting, bot, spiering en zeebaars), garnalen, oesters en mosselen uit Westerschelde bevatten, is het advies om van deze vissoorten zo min mogelijk te eten. Een enkele keer kan geen kwaad.

In 2022 onderzocht de Vrije Universiteit Amsterdam bij tien vrouwen uit de regio Dordrecht of zij PFAS in hun moedermelk hadden. Bij alle tien de vrouwen bleken er inderdaad PFAS in de moedermelk te zitten. De hoeveelheid PFAS in de melk lag wel ónder de grenswaarde van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid. Die grenswaarde geeft aan welke blootstelling geen gezondheidsrisico’s geeft en dus nog veilig is. Moeders kunnen dus gewoon borstvoeding blijven geven.

Er zijn vrijwel geen plekken waar je niet veilig kunt zwemmen vanwege PFAS. Er is alleen een negatief zwemadvies vanwege PFAS voor Plas Merwelanden bij Dordrecht. In de Westerschelde kun je veilig zwemmen.

Kies als je gaat zwemmen altijd voor officieel zwemwater. Kijk voordat je weggaat op zwemwater.nl of er waarschuwingen zijn voor jouw zwemplek. Als je er niet mag zwemmen vanwege PFAS, dan staat dat ook zwemwater.nl vermeld.

Uit onderzoek in Westerse landen blijkt dat bijna iedereen een beetje PFOA (een PFAS) in het bloed heeft. PFOA blijft lang in je lichaam aanwezig. Na ongeveer vier jaar is pas de helft (via je urine) weer verdwenen.

De GGD adviseert niet om bloedonderzoek te doen, om verschillende redenen:

  • de concentratie PFAS in het bloed geeft geen duidelijke informatie over de kans dat je ziek wordt of klachten krijgt;
  • er is geen duidelijk gezondheidsadvies bij (een hoog gehalte van) PFAS in het bloed. Er is geen behandeling mogelijk om PFAS uit je bloed/uit je lichaam te krijgen. Alleen door verdere blootstelling zoveel mogelijk te beperken, neemt de hoeveelheid PFAS in het lichaam langzaam afnemen.
  • het bloedonderzoek is een momentopname en geeft geen duidelijke informatie over een al of niet hogere blootstelling aan PFAS in het verdere verleden.

PFAS komen in heel veel producten voor omdat ze zulke handige eigenschappen hebben. Er is steeds meer bekend over hoe schadelijk de stoffen zijn voor mensen en het milieu. Het gebruik van PFOS en PFOA is verboden binnen de Europese unie en andere landen in de wereld. Deze twee soorten PFAS mogen niet in producten zitten als dat niet echt nodig is. De Nederlandse overheid werkt samen met andere Europese landen aan een verbod op alle PFAS in producten waar ze niet echt nodig zijn.

Ook interessant

Wat is er bekend over de risico’s van bestrijdingsmiddelen?
Informatie over bestrijdingsmiddelen
Tips om gehoorschade te voorkomen.
Informatie over gehoorschade